ΤΙ ΛΕΝΕ ΟΙ ΦΙΛΟΣΟΦΟΙ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟ; (ΜΕ ΤΟΝ ΚΑΝΤ ΕΙΜΑΙ ΟΧΙ 100%)
Η ανθρωπολογία του ανθρωπισμού, του Διαφωτισμού και του υλισμού
Η κυριαρχία του λόγου είναι το κύριο χαρακτηριστικό του δυτικού πολιτισμού τόσο κατά το Μεσαίωνα όσο και κατά στα νεότερα χρόνια. Η αποθέωση του λόγου από τις γενικές έννοιες του Μεσαίωνα πέρασε στις εμπειρικές έρευνες του ορθολογισμού, της εμπειριοκρατίας και του Διαφωτισμού.
Ο άνθρωπος σ’ όλη αυτήν την περίοδο λογίζεται ατομοκρατικά τόσο στη φιλοσοφική διδασκαλία όσο και στην κοινωνική ζωή. Η υπαρξιακή ενότητα του ανθρώπου διασπάται με αποτέλεσμα την αυτονόμηση και αποξένωση του ανθρώπου. Η ελευθερία του ατόμου έγινε ο πρώτος στόχος του πολιτισμού, καθώς οι κοινωνίες λογίζονται ως άθροισμα ατόμων. Η φιλοσοφική προβληματική, κατά βάση ανθρωποκεντρική, δεν μπόρεσε να δώσει διέξοδο από την ατομοκρατία. Η τελευταία αποτέλεσε το υπόβαθρο του υλισμού, ο οποίος συνεχίζει μέχρι και σήμερα να καθορίζει τη ζωή και τις τύχες των ανθρώπων.
Ο ανθρωποκεντρισμός
Η αντίδραση κατά του Δυτικού Μεσαίωνα έγινε από την Αναγέννηση και τον ανθρωπισμό. Βεβαίως, πολλά μεσαιωνικά χαρακτηριστικά οργάνωσης, σκέψης και ηθικής συνεχίζουν να υπάρχουν στους πολιτισμούς των νεότερων χρόνων. Η Αναγέννηση ξανάφερε στη Δύση την ελληνικότητα με τη στροφή που έκανε προς την κλασική αρχαιότητα.
Μαζί με τον ανθρωπισμό κατόρθωσαν να γκρεμίσουν την κλειστή κοινωνική δομή του Μεσαίωνα και να απελευθερώσουν τον άνθρωπο από αυθεντίες και δογματισμούς στη σκέψη. Πλέον ο άνθρωπος αποκτά οικουμενική διάσταση, καθώς ο ίδιος με τις γνώσεις του και την προσωπικότητά του καθορίζει τη μοίρα του.
Σ’ αυτήν την προσπάθεια σημαντικό ρόλο για τους ανθρωπιστές παίζει η παιδεία. Η πίστη στις δυνατότητες του ανθρώπου οδήγησε στην άνοδο των επιστημών αλλά άφησε χωρίς υπαρξιακή ενότητα τον άνθρωπο. Η πίστη στη δύναμη του ανθρώπου έφτασε στο απόγειό της με τον ορθολογισμό. Ιδρυτής του υπήρξε ο Καρτέσιος, ο οποίος προχώρησε στον απόλυτο διαχωρισμό υλικού και νοητού, τοποθετώντας την αλήθεια στην έμφυτη ψυχή.
Η τελευταία βρίσκεται στον εγκέφαλο, έτσι η νόηση είναι ο μοναδικός τρόπος προσέγγισης της αλήθειας. Βεβαίως, όχι οποιαδήποτε νόηση αλλά ο ορθός λόγος, δηλαδή η σκέψη που είναι απαλλαγμένη από εσφαλμένες δοξασίες. Επομένως, ολόκληρη η ύπαρξη του ανθρώπου είναι η νοούσα ψυχή και υπάρχει όταν σκέφτεται (cogito ergo sum). Η συνείδηση, λοιπόν, είναι αυτή που καθορίζει την προσωπικότητα στον Καρτέσιο.
Η γνώση του εαυτού προηγείται της βεβαιότητας του κόσμου και του Θεού με αποτέλεσμα να υπερέχει η αυτοσυνειδησία του ανθρώπου. Έτσι ο άνθρωπος γίνεται κυρίαρχος και κάτοχος του κόσμου, αλλά εγκλωβίζεται και στον κόσμο. Παρά την αυτονομία και τη χειραφέτηση του νεωτερικού ανθρώπου που πρέσβευε ο Καρτέσιος, στον Θεό αναγνώριζε τον εγγυητή της αλήθειας
. Πέραν του ατομικισμού και του υποκειμενισμού ο Καρτέσιος έμπλεξε τον άνθρωπο σε μια ατελείωτη διαμάχη με την εμπειριοκρατία. Η τελευταία αναπτύχθηκε ως αντίλογος στον ορθολογισμό από το Λοκ.
Ο ορθός λόγος γίνεται ένα όργανο παρατήρησης και υπολογισμού της αισθητής πραγματικότητας. Κατά το Λοκ προηγείται η αντίληψη των αισθήσεων και της εμπειρίας και επικουρεί επί αυτών ο λόγος
Οι ουσίες και τα αρχέτυπα της προηγούμενης φιλοσοφίας μπαίνουν στο περιθώριο. Η ελευθερία του ανθρώπου καθορίζεται από το φυσικό νόμο που διέπει την έλλογη τάξη όλου του σύμπαντος. Αυτός ο φυσικός νόμος «αποκορύφωμα της θείας θέλησης», επειδή συνταυτίζεται με τη φύση των πραγμάτων, μπορεί να κατανοηθεί δια της λογικής χάρη στην αισθητική εμπειρία
Σημαντικό σημείο της αυτονόμησης του ατόμου στο Λοκ παίζει η ιδιοκτησία, η οποία είναι ο μοναδικός λόγος που συγκροτούνται οι κοινωνίες
Η αισθησιοκρατία, ενώ αποτέλεσε το έναυσμα της ανάπτυξης της επιστήμης και της τεχνολογίας, οδήγησε τον άνθρωπο στην απλότητα και στην έλλειψη βάθους στη ζωή του. Συνισταμένη των δύο προηγούμενων κινημάτων το 18ο αιώνα ήταν η εμφάνιση του Διαφωτισμού. Ο τελευταίος υπήρξε ορθολογικός στην ανορθολογικότητά του και ανορθολογικός στην ορθολογικότητά του
. Η ανθρωπολογία του Διαφωτισμού ουσιαστικά είναι η ανθρωπολογία της νεωτερικότητας. Έχοντας εμπιστοσύνη στις δυνατότητες της λογικής του ανθρώπου προσπάθησε να τον απαλλάξει από κάθε αυθεντία και απολυταρχία. Γι’ αυτό κάθε ιστορική παράδοση θεωρήθηκε προκατάληψη και έγινε στροφή προς το λόγο και τη φύση.
Παρά την ανιστορικότητά του ο Διαφωτισμός προχώρησε στην εκκοσμίκευση της δυτικής χριστιανικής ανθρωπολογίας.
Η αυτονόμηση του ατόμου απαίτησε δημοκρατία, ισότητα, μόρφωση και χειραφέτηση, κριτική προς όλους, ακόμη και προς το Διαφωτισμό
Η ταυτότητα του ανθρώπου πλέον γίνεται το Εγώ, καθώς περνάει από την κοσμο - αναφορικότητα στην αυτο – αναφορικότητα.
Ο άνθρωπος, πλέον, γίνεται το υποκείμενο και ο κόσμος το αντικείμενο με αποτέλεσμα τη δημιουργία διχοτόμησης της φύσης και από την ιστορία. Η νεωτερική αυτή ταυτότητα οδήγησε στην αποξένωση, στην αλλοτρίωση και στην απομόνωση του ανθρώπου, δηλαδή στην έλλειψη
Μπενιέ. σ. 191. 303 Δημήτριος Ουλής. Ορθός λόγος και Διαφωτισμός : Αποφατικός και εσχατολογικός λόγος.
Σύμφωνα με τον Ηλία Παπαγιανόπουλο «ο Διαφωτισμός πραγματοποιεί μια κατ’ εξοχήν μετα φυσική χειρονομία: δημιουργεί την οντότητα Υποκείμενο. Θεοποιεί το Εγώ και ζητά την απόλυτη ελευθερία-αυτονομία του. Το Εγώ αυτό είναι φονικό εκ κατασκευής, γιατί η αυτοεπιβεβαίωσή του προϋποθέτει την οντολογική ανυπαρξία του άλλου. Κατ’ αρχήν “φονεύει τον Θεό”, τον κατ’ εξοχήν Άλλο, προκειμένου να φονεύσει τον κάθε επί μέρους συγκεκριμένο άλλο, που προβάλλει μπροστά του σαν αξεπέραστο όριο στην αξίωσή του για αυτονομία…» Αυτό ήταν το αποτέλεσμα του περιορισμού της νόησης και της βούλησης στο Εγώ που είχε ως συνέπεια ο άνθρωπος να αισθάνεται ξένος στον κόσμο που δημιούργησε και να αυτοεπιβεβαιώνεται.
Την έλλειψη του εσωτερικού νοήματος του ανθρώπου και της υπαρξιακής ενότητας ήρθε να καλύψει ο ρομαντισμός με την επανασύνδεση του ανθρώπου με τη φύση και την ιστορία. Από τους ρομαντικούς ο Νοβάλις επιχείρησε να ταυτίσει το πρόσωπο με τη συνολική πραγματικότητα που δεν είναι άλλη από τη θεία ζωή
Ωστόσο, το εγωκεντρικό στοιχείο συνεχίζει να αναπτύσσεται και στο ρομαντισμό. Θα μετατραπεί σε χρησιμοθηρικό με το θετικισμό. Σύμφωνα με τον Καντ η ανθρωπότητα βρίσκει την ενηλικίωσή της μόνο στην επιστήμη. Ο άκρατος επιστημονισμός επιδιώκει να λύσει όλα τα προβλήματα του ανθρώπου με τη δύναμη της επιστήμης, ενώ ταυτόχρονα βλέπει τον άνθρωπο σαν μηχανή. Άλλωστε, η γνώση διακατχετα από έ π ι έναν ωφελιμισμό που περιορίζει την ανθρώπιν η δραστηριότητα στη η χρηστικότητα. Πλέον κυριαρχεί η τεχνολογική ανθρωπολογία όπου το υποκείμενο χαρακτηρίζεται από παθητικότητα και έλλειψη μεταφυσικών αναζητήσεων.
Ζιάκας, Η Ματσούκας, Ιστ. Φιλ. σ. 357-358. [99]
Ο εξοβελισμός της μεταφυσικής, όπως είχε αναπτυχθεί στη δυτική φιλοσοφία έγινε από τον Καντ με την υποκειμενικότητα του καθαρού και πρακτικού λόγου. Το υπερβατικό στοιχείο περιορίστηκε στη σφαίρα του νοητού, καθώς βεβαιώνεται με τη λειτουργία του καθαρού λόγου. Τα πράγματα καθ' εαυτά είναι άγνωστα και οι εικόνες τους παράγονται από το είναι του ανθρώπου. Για να αντιληφθεί, λοιπόν, ο άνθρωπος ένα αντικείμενο συνολικά απαιτείται μια εσωτερική λογική (υπερβατολογική) επεξεργασία, κατά την οποία ενοποιούνται τα επιμέρους στοιχεία της εμπειρίας. Η μερική γνώση γίνεται καθολική στον Καντ, γεγονός αντίθετο με τη μέχρι τότε λειτουργία των φυσικών επιστημών. Στην ανθρωπολογία του Καντ δεσπόζει η ηθική, καθώς οι κανόνες που απορρέουν από την απόλυτη ελευθερία της καθαρής βούλησης καθορίζουν τη συμπεριφορά του ανθρώπου. Μ’ αυτόν τον τρόπο δημιουργείται μια ασφυκτική καθηκοντολογία, το «αιώνιο δέον» πέριξ του ανθρώπου. Τέλος, η εγελιανή διαλεκτική καθολικού-μερικού καθιέρωσε μια απολυταρχική ανθρωπολογία. Το καθολικό ισοδυναμεί με το απόλυτο που είναι ιδεατό, έχοντας τη συνείδηση και τη νοημοσύνη ως εκφάνσεις του. Το μερικό, φύση και ιστορία, αποτελείται από θραύσματα του καθολικού είναι.
Η διαλεκτική που αναπτύσσεται μεταξύ καθολικού και μερικού ισοπεδώνει το μερικό, το οποίο απορροφάται από το απόλυτο πνεύμα. Έτσι, λοιπόν, ο Έγελος πραγματοποίησε το θάνατο του Θεού, αφού η όποια πίστη εντάσσεται στο απόλυτο πνεύμα και χάνει την αυτονομία της. Μόνο το κράτος μπορεί να συνενώσει τα αποσπασμένα κομμάτια της κοινωνίας και να τα οδηγήσει στο καθολικό. Επομένως, η κρατική δικαιική τάξη, το ομαδικό πνεύμα και οι πόλεμοι αποτελούν τους περισσότερο « ευεργετικούς» παράγοντες που « περισώζουν»
Μ’ αυτόν τον τρόπο η ιστορία υποδουλώνεται στο υπερβατικό και ο άνθρωπος περιορίζεται από την απολυταρχία που στους επόμενους αιώνες θα πάρει τη μορφή του ολοκληρωτισμού
( Ματσούκας, Ιστ. Φιλ. Ζαν Μισέλ Μπενιέ. Ιστορία της Νεωτερικής και Σύγχρονης Φιλοσοφίας: Φυσιογνωμίες και έργα. μετάφρ. Κωστής Παπαγιώργης. 2η έκδ. Αθήνα: Καστανιώτης, 2001. Ματσούκας, Ιστ. Φιλ.Μπενιέ. BLOOG)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου