ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΤΕΧΝΩΝ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ . ΠΑΠΟΣΥΝΗ. EΥΡΩΠΑΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

ΕΥΡΩΠΑΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΤΕΧΝΩΝ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ . ΠΑΠΟΣΥΝΗ

Μετά το έτος 1000 η Ευρώπη πέρασε σε μια φάση σταθερότητας και ανάπτυξης. Οι βαρβαρικές επιδρομές του 9^ου και του 10^ου αιώνα αποτελούσαν πλέον παρελθόν. Έτσι η αγροτική παραγωγή αυξήθηκε βελτιώνοντας σημαντικά την οικονομική κατάσταση του πληθυσμού. Η ανάπτυξη του εμπορίου και της βιοτεχνίας ευνόησε τη δημιουργία αστικών κέντρων.

Η μεσαιωνική κοινωνία της δυτικής Ευρώπης ήταν διαιρεμένη σύμφωνα με το φεουδαρχικό σύστημα το οποίο στηριζόταν στο θεσμό του φέουδου, δηλαδή του κτήματος. Χωριζόταν σε 4 τάξεις. Στην αριστοκρατία, τον κλήρο, στους αστούς και του αγρότες. Οι ευγενείς ήταν ιδιοκτήτες των φέουδων, κατοικούσαν σε πύργους και ασχολούνταν με τον πόλεμο. Η έννοια του κράτους ήταν υποτυπώδης. Ο βασιλιάς δεν είχε ιδιαίτερη δύναμη εκτός από την κοινή αναγνώριση των ιπποτών. Η αστική τάξη ήταν ακόμα περιορισμένη και αδύναμη. Οι αγρότες καλλιεργούσαν τη γη και δεν είχαν καθόλου δικαιώματα Ο μοναχισμός είχε ιδιαίτερη ισχύ στη μεσαιωνική Ευρώπη. Μετά το 1000 ο μοναχικός βίος άρχισε να αναμορφώνεται κυρίως με την ίδρυση πολυάριθμων μοναχικών ταγμάτων.

Φτάσαμε τη δυτική Τέχνη ως τον καιρό του Μεγάλου Κωνσταντίνου και ως την εποχή όπου έμελλε να ισχύσει η αρχή του Πάπα Γρηγορίου ότι οι εικόνες είναι χρήσιμες για να διδάσκουν τον Λόγο του Θεού. Η περίοδος που ακολούθησε την πρωτοχριστιανική εποχή μετά την πτώση της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας είναι γνωστή γενικότερα με την υποτιμητική ονομασία Σκοτεινοί Αιώνες. Την ονομάζουμε έτσι για να επισημάνουμε ως ένα βαθμό, το γεγονός ότι οι άνθρωποι που έζησαν σε εκείνους τους καιρούς των μετακινήσεων των πολέμων και της αναταραχής, ήταν βυθισμένοι στο σκοτάδι και δεν είχαν αρκετές γνώσεις για να τους καθοδηγήσουν. Την λέμε επίσης έτσι, γιατί δεν ξέρουμε πολλά πράγματα και γεγονότα που γίνονταν μέσα σε αυτή.

Έχουμε διαπιστώσει πως η σημερινή αντίληψη που απαιτεί από τον καλλιτέχνη να είναι πρωτότυπος δεν ίσχυε στο παρελθόν για τους περισσότερους λαούς. Ο Αιγύπτιος, ο Κινέζος ο Βυζαντινός καλλιτέχνης θα απορούσαν με μια τέτοια απάντηση. Ούτε ο Καλλιτέχνης της μεσαιωνικής Δύσης θα καταλάβαινε γιατί έπρεπε να επινοήσει νέους τρόπους για να σχεδιάσει μια εκκλησία η ένα δισκοπότηρο η για να παραστήσει κάποιο επεισόδιο από την Αγία Γραφή, αφού οι παλιοί τρόποι επαρκούσαν απόλυτα

Στην Ελλάδα και την Ρώμη συνήθιζαν να ζωγραφίζουν στην πρώτη σελίδα το πορτρέτο του συγγραφέα

Ο τρόπος που ο Άγιος φορά τον τήβεννο του σύμφωνα με τα κλασσικά πρότυπα μας πείθουν πως ο καλλιτέχνης του Μεσαίωνα μόχθησε πολύ για αποδώσει με ακρίβεια επάξια ένα σεβάσμιο πρότυπο.

Για να εκτιμήσουμε σωστά ένα έργο του Μεσαίωνα πρέπει να έχουμε υπόψη αυτή την επιδίωξη. Οι καλλιτέχνες αυτοί δεν σκόπευαν να αντιγράψουν πειστικά τη φύση η να κάνουν ωραία πράγματα. Ήθελαν να μεταδώσουν στους το περιεχόμενο και το μήνυμα του ευαγγελίου, και το πέτυχαν ίσως καλύτερα από άλλους τόσο πριν όσο και μετά.

Δεν πρέπει να φανταστούμε όμως ότι η τέχνη υπηρετούσε εκείνο τον καιρό αποκλειστικά τη θρησκεία

Στον Μεσαίωνα δεν χτίστηκαν μόνο εκκλησίες, αλλά και Πύργοι. Οι Βαρόνοι και οι Φεουδάρχες στους οποίους ανήκαν χρησιμοποιούσαν πότε πότε και καλλιτέχνες

Ο λόγος που ξεχάσαμε τα έργα τους είναι απλός. Οι πύργοι τις πιο πολλές φορές καταστράφηκαν ενώ οι εκκλησιές διασώθηκαν. Τη θρησκευτική τέχνη την αντιμετώπιζαν τότε γενικά με περισσότερο σεβασμό, και την προστάτευαν από τις διακοσμήσεις σε ιδιωτικές κατοικίες. Όταν οι διακοσμήσεις αυτές δεν ήταν πια της μόδας τις ξήλωναν η τις πετούσαν ακριβώς όπως και σήμερα Ευτυχώς όμως ένα εξαιρετικό δείγμα αυτής της τέχνης έχει σωθεί και αυτό, επειδή βρισκόταν σε μια εκκλησία. Πρόκειται για ένα περίφημο ταπισερί (τοιχοτάπητα) του Μπαγιέ που παριστάνει την νορμανδική κατάκτηση.

Ο ρυθμός με τον οποίο αυτά τα κτίρια αναγείρονταν είναι γνωστός ως νορμανδικός στην Αγγλία, και ρομαντικός στην ηπειρωτική Ευρώπη. Άνθησε πάνω από 100 χρόνια

Σήμερα είναι δύσκολο να φανταστούμε τι σήμαινε εκκλησία για τον άνθρωπο εκείνης της εποχής. Η εκκλησία ήταν συχνά τότε το πέτρινο κτίσμα στην περιοχή, και το μόνο μεγάλο κτίριο σε ακτίνα πολλών χιλιομέτρων, και το καμπαναριό της ορόσημο για όποιον ερχόταν από μακριά Την Κυριακή την ώρα της λειτουργίας όλοι σχεδόν οι κάτοικοι μαζεύονταν εκεί και η διαφορά ανάμεσα στο ψηλό κτήριο και στα πρωτόγονα σπίτια τους θα πρέπει να ήταν συγκλονιστική.

Δεν ήταν λοιπόν παράξενο που ολόκληρη η κοινότητα ενδιαφερόταν για την ανέγερση της εκκλησιάς και καμάρωνε για την διακόσμηση της. Ακόμα και από οικονομική άποψη το χτίσιμο ενός καθεδρικού ναού που έπαιρνε χρόνια ολόκληρα, πρέπει να μεταμόρφωνε κυριολεκτικά την πόλη. Η εξαγωγή της πέτρας από τα λατομεία η μεταφορά της, οι σκαλωσιές που έπρεπε να στηθούν η πρόσληψη πλανοδίων τεχνιτών που διηγούνταν ιστορίες από μακρινά μέρη όλα αυτά αποτελούσαν τότε σπουδαίο γεγονός.

Στo Μεσαίωνα δεν ξεχάστηκαν ωστόσο οι πρώτες εκκλησιές οι βασιλικές και οι

διάφορες φόρμες που είχαν χρησιμοποιήσει οι Ρωμαίοι. Το βασικό σχέδιο ήταν
κυρίως το ίδιο. Η γενική εντύπωση από αυτές τις εκκλησίες τόσο απέξω όσο και Υπάρχουν λιγοστές μόνο διακοσμήσεις, μετρημένα παράθυρα αλλά κυρίως στέρεοι ατόφιοι τοίχοι και πύργοι, που μας θυμίζουν μεσαιωνικό κάστρο. Όλους τους άξιους αρχιτέκτονες τους απασχολούσε το ίδιο πρόβλημα Πώς να φτιάξουν μια πέτρινη σκεπή αντάξια για αυτά τα εντυπωσιακά κτήρια Η ρωμαϊκή τέχνη της θολωτής στέγης απαιτούσε για τόσο μεγάλα κτήρια πολλές τεχνικές και μαθηματικές γνώσεις που είχαν σε μεγάλο βαθμό χαθεί. Ο ενδέκατος και ο δωδέκατος αιώνας ήταν μια περίοδος ακατάπαυτου πειραματισμού. Δεν ΄ήταν εύκολο πράγμα να καλύψει κάποιος ολόκληρο το πλάτος του ναού με θολωτή στέγη.

Τα προσκυνήματα, η πίστη των μεσαιωνικών ανθρώπων στη δύναμη των ιερών λειψάνων, τους υποκινούσε σε μεγάλα ταξίδια σε μέρη όπου θα μπορούσαν να προσκυνήσουν Αγια λείψανα. Τα προσκυνήματα είχαν σημαντική θέση στη ζωή των ανθρώπων μετά το 1000. Η μετάβαση στα Ιεροσόλυμα στο τάφο του Χριστού θεωρείτο το σπουδαιότερο προσκύνημα πράξη ιδιαίτερης ευσέβειας. Στη Ρώμη φυλάσσονταν επίσης σημαντικά λείψανα που προσήλκυαν σημαντικό αριθμό προσκυνητών. Έτσι στη Γαλλία και στη Βόρεια Ισπανία διαμορφώθηκαν οι λεγόμενοι δρόμοι των προσκυνημάτων, κυρίως μετά τα μέσα του 11^ου αιώνα στους οποίους κτίστηκαν μοναστήρια, Σταθμός και πανδοχεία για προσκυνητές

Ο τοιχογραφικός διάκοσμος του εσωτερικού των ρομανικών ναών συνέχισε να αντλεί θέματα από την Παλαιά και την Καινή Διαθήκη, καθώς και από την Αποκάλυψη. Μπορούσε να δείξει στους λιγότερο μορφωμένους πιστούς με τρόπο κατανοητό τα δόγματα του χριστιανισμού.

Έτσι ο καλλιτέχνης εξακολούθησε να διαβιβάζει στον θεατή με λιτό και εύληπτο τρόπο το απώτερο μήνυμα, στην κεντρική ιδέα μιας απεικόνισης.

Δεν προσπαθούσε να μιμηθεί τη φύση, απέφευγε τις λεπτομέρειες και χειριζόταν τόσο τις μορφές όσο και τα χρώματα με ελευθερία και απλότητα.

Οι ρομανικοί ναοί είχαν και γλυπτό διάκοσμο ο οποίος ήταν συνήθως χρωματισμένος. Δυο αρχιτεκτονικά στοιχεία του ρομανικού ναού διακοσμούνταν συνήθως με γλυπτά

Οι πυλώνες και τα κιονόκρανα

Οι Πυλώνες δηλαδή οι μεγαλοπρεπείς θύρες της πρόσοψης ήταν στοιχείο ιδιαίτερα σημαντικό στους ρομανικούς ναούς. Ζεύγη κιόνων σε ελάχιστη απόσταση από τον τοίχο πλαισίωναν την είσοδο με τρόπο ώστε να αφήνουν άνοιγμα συνεχώς μικρότερο από έξω προς τα μέσα. Τόξα διακοσμημένα με γεωμετρικά η φυτικά κοσμήματα γεφύρωναν τα ζεύγη των κιόνων και διατάσσονταν επίσης κλιμακωτά. Τα κιονόκρανα διακοσμούνται με μορφές ζώων φανταστικών τεράτων, η μυθολογικών όντων, καθώς επίσης με θέματα από την αγία Γραφή και από τη σύγχρονη ζωή.

Πέρα από την μνημειακή διακόσμηση δηλαδή την ζωγραφική και την γλυπτική κάθε αντικείμενο στο εσωτερικό της εκκλησίας εξυπηρετούσε τον σκοπό της. Η ρομανική εποχή χαρακτηρίζεται από εξαιρετική ανάπτυξη της μικροτεχνίας, οι ρομανικοί ναοί κατείχαν λειτουργικά σκεύη και λειψανοθήκες από ευγενή μέταλλα και εικονογραφημένα χειρόγραφα με θρησκευτικό περιεχόμενο, και συμπλήρωναν τον πλούτο μια εκκλησίας.

Η γενική εντύπωση από τους ρομανικούς ναούς τόσο εξωτερικά όσο και εσωτερικά είναι ότι αποπνέουν μια αίσθηση σταθερότητας και δύναμης

Κτισμένοι σε τόπους όπου ζούσαν χωρικοί και πολεμιστές που είχαν προσηλυτισθεί πρόσφατα τα οικοδομήματα αυτά επιβάλλονταν με τον όγκο τους

εκφράζοντας την έννοια της στρατευόμενης εκκλησίας και την πεποίθηση ότι το έργο της εκκλησίας ήταν να μάχεται το κακό ως την ημέρα της κρίσης.

Η ιταλική αρχιτεκτονική όπως είδαμε αξιοποίησε την πείρα του παρελθόντος και της καλλιτεχνικής παράδοσης της. Οι ναοί διατήρησαν τον τύπο της παλαιοχριστιανικής βασιλικής. Στα μοναστήρια της Λομβαρδίας η προσκύνηση των λειψάνων γίνονται σε μια κρύπτη κτισμένη κάτω από το ιερό ενώ ο ναός διατηρούσε τον παλιό του τύπο. Ενώ όμως οι ρομανικοί ναοί πέραν των Άλπεων είναι ογκώδη βαριά και ψυχρά κτίρια τα ιταλικά αρχιτεκτονήματα χαρακτηρίζονται από χάρη και ευχάριστη πολυχρωμία των προσόψεων.

Στην περιοχή του Μιλάνου χρησιμοποιήθηκε και πάλι ως κατασκευαστικό υλικό η πλίνθος ενώ οι θόλοι κατασκευάζονταν από ακατέργαστη πέτρα Στην Τοσκάνη αναπτύχθηκε ένα κλασικίζον αρχιτεκτονικό ιδίωμα .

Το μνημειακό σύνολο της Πίζας

Η Πίζα ήταν μια από τις σημαντικότερες εμπορικές πόλεις της Ιταλίας

Στις αρχές του 11^ου αιώνα ανακηρύχθηκε πόλη κράτος. Στην κεντρική πλατεία της πόλης αυτής κτίσθηκε ένα από τα ωραιότερα μνημειακά σύνολα Ο καθεδρικός ναός , το βαπτιστήριο , το κωδωνοστάσιο και το ΄λίγο μεταγενέστερο νεκροταφείο

Ο καθεδρικός ναός άρχισε να κτίζεται το 1063 σε σχέδια του αρχιτέκτονα Μπουσκέτους Είναι σε κάτοψη πεντάκλιτη βασιλική με τριπλό εγκάρσιο κλίτος Στη διασταύρωση των κλιτών υψώνεται ο μεταγενέστερος τρούλος Στην πρόσοψη διαμορφώνονται πέντε σειρές τόξων οι τοίχοι επενδύονται με λευκό και κόκκινο μάρμαρο

Το βαπτιστήριο έργο του αρχιτέκτονα Diotisalvi άρχισε να κτίζεται το 1153. Κυκλικό με εσωτερική κιονοστοιχία και είναι επηρεασμένο στη σύλληψη του από τον Πανάγιο Τάφο στα Ιεροσόλυμα Και εδώ η εξωτερική επιφάνεια του κτιρίου διαρθρώνεται με τοξοστοιχίες και οι τοίχοι του επενδύονται με μάρμαρο. Το κεντρικό τμήμα του βαπτιστηρίου καλυπτόταν με ψηλό κωνικό θόλο ο οποίος αντιστάθηκε αργότερα στο ημισφαιρικό Το κωδωνοστάσιο ένας κυκλικός πύργος ύψους 55 μέτρων περίπου άρχισε να κτίζεται το 1174. Λόγω της κακής του θεμελίωσης το κτίριο αποκλίνει κατά 4μ από την κατακόρυφο γεγονός που το καθιστά μοναδικό, και είναι ευρύτατα γνωστό ως ο κεκλιμένος πύργος της Πίζας.

Από τον 6^ο αιώνα κύρια εστία πολιτισμού ήταν η εκχριστιανισμένη Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία η Βυζαντινή αυτοκρατορία Η πρωτεύουσα της η Κωνσταντινούπολη πόλη με σημαντικά μνημεία και αμύθητα πλούτη είχε για πολλούς αιώνες κυρίαρχη θέση σε θέματα τέχνης.

Πέρα από τις πολιτικές αντιπαλότητες Βυζαντίου Δύσης η βυζαντινή τέχνη αποτελούσε ένα υψηλό πρότυπο για τους Δυτικούς Σποραδικές βυζαντινές επιδράσεις απαντούν στη δυτικοευρωπική τέχνη καθ΄ολη την διάρκεια του Μεσαίωνα. Τον 12^ο αιώνα οι σταυροφορίες επιδείνωσαν τις σχέσεις των Βυζαντινών και των Λατίνων, και ενδυνάμωσαν όμως λόγω των άμεσων επαφών τις πολιτιστικές ανταλλαγές μεταξύ Βυζαντίου και Δύσης. Με την άλωση της Πόλης από τους Σταυροφόρους το 1204 αμέτρητοι καλλιτεχνικοί θησαυροί και ιερά μεταφέρθηκαν στην Δύση, και αποτελούν σήμερα τμήματα των θησαυρών των καθεδρικών ναών και των συλλογών των μουσείων.

Ε.Η GOMBRICH ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΜΟΡΦΩΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΕΘΝΙΚΗΣ ΤΡΑΠΕΖΗΣ ΑΘΗΝΑ 1994