ΚΛΙΝΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΠΑΙΔΙΟΥ ΚΑΙ ΕΦΗΒΟΥ. ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΤΗΝ ΕΦΗΒΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ

 

ΚΛΙΝΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΠΑΙΔΙΟΥ ΚΑΙ ΕΦΗΒΟΥ

Συναισθηματική και κοινωνική ανάπτυξη στην εφηβική ηλικία

Ο G. Stanley Hall είχε χαρακτηρίσει την εφηβεία περίοδο «θύελλας και άγχους». Κατά τη θεωρία του Freud (1905/1953) και της Anna Freud (1958), με την έλευση της ήβης, παρατηρείται αύξηση της ποσότητας της σεξουαλικής ενέργειας και πραγματοποιείται ανακεφαλαίωση της παιδικής σεξουαλικότητας υπό το φως της γενετήσιας ωριμότητας.

Πρόκληση για τον έφηβο αποτελεί η ένταξη της εικόνας του σώματος στην εικόνα του εαυτού. Ο έφηβος εκδηλώνει ερωτικό ενδιαφέρον προς άλλα πρόσωπα (πραγματικά πρόσωπα και ινδάλματα) και προς το σώμα του (αυνανισμός).

Στην εφηβεία λαμβάνει χώρα μια διεργασία αποχωρισμού-εξατομίκευσης (Blos, 1967), κατά την οποία ο έφηβος αποεξιδανικεύει τους γονείς του, απομακρύνεται ψυχικά από αυτούς και βαθμιαία ανεξαρτητοποιείται. Στο πλαίσιο αυτό, εκφράζει την εναντίωσή του στους ίδιους μέσω συγκρούσεων και εξεγείρεται απέναντι σε διάφορες μορφές εξουσίας.

Παράλληλα, εκδηλώνει έντονη τάση για συμμόρφωση με τις νόρμες της ομάδας των συνομηλίκων, η οποία λειτουργεί ως ένα εξωτερικό βοηθητικό εγώ, που διευκολύνει τις ταυτίσεις. Μέσα από τις ομάδες, που έχουν συνήθως τη μορφή της «κλίκας» (μικρές ομάδες με αυστηρές νόρμες εισόδου και εξόδου) ή του «πλήθους/παρέας» (μεγάλες, χαλαρές ομάδες, που στηρίζονται στη φήμη), αναδύονται μέχρι το τέλος της εφηβείας και οι ερωτικές σχέσεις.

Ο έφηβος γίνεται περισσότερο επιλεκτικός στις φιλίες του, που διακρίνονται από εμπιστοσύνη, αυτο-αποκάλυψη, υποστήριξη και επικύρωση της αξίας (Berk, 2018/2019· Coleman, 2011/2013). Σύμφωνα με τη θεωρία του Erikson (1950/1975), η αναπτυξιακή κρίση αυτής της περιόδου είναι η «ταυτότητα έναντι σύγχυσης ρόλων». Ο έφηβος αναζητά να μάθει ποιος είναι, από πού έρχεται και προς τα πού κατευθύνεται και να αποκτήσει μια αίσθηση αυθεντικότητας (ότι είναι ο εαυτός του) και συνέχειας του εαυτού στον χώρο και στον χρόνο, ώστε να προετοιμαστεί για τις σχέσεις οικειότητας ως νεαρός ενήλικος. Αν δεν το επιτύχει αυτό, βιώνει σύγχυση ως προς το νόημα και τον σκοπό της ζωής και ως προς τη θέση του στον κόσμο. Χρησιμοποιώντας δύο κριτήρια, τη διερεύνηση και τη δέσμευση, ο Marcia (1980) διέκρινε τέσσερις τύπους ταυτότητας: (α) (β) κατακτημένη (υψηλή διερεύνηση και δέσμευση), μορατόριουμ (υψηλή διερεύνηση, χαμηλή δέσμευση), 52 (γ) δοτή (χαμηλή διερεύνηση, υψηλή δέσμευση) και (δ) σύγχυση ταυτότητας (χαμηλή διερεύνηση, χαμηλή δέσμευση). Οι τύποι αυτοί έχουν, όπως φαίνεται στον Πίνακα 6, διαφορετικές συνέπειες για την ψυχική υγεία του εφήβου (Coleman, 2011/2013· Feldman, 2017/2019· Lightfoot et al., 2009/2014).

Συνήθως οι έφηβοι δεν επιλέγουν οριστικά έναν τύπο ταυτότητας, αλλά κινούνται από το μορατόριουμ προς την κατακτημένη ταυτότητα και αντίστροφα. Στις σύγχρονες κοινωνίες, η διαδικασία διαμόρφωσης της ταυτότητας συνεχίζεται και μετά την εφηβική ηλικία. (BLOOG)