ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ .ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΣΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΠΕΡΙΒΆΛΛΟΝ. ΓΙΑ ΝΕΟΥΣ ΓΟΝΕΙΣ

 

ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΣΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΠΕΡΙΒΆΛΛΟΝ. ΓΙΑ ΝΕΟΥΣ ΓΟΝΕΙΣ

Ικανότητες, Αισθήματα, Συναισθήματα ,και Αντανακλαστικά, κατά την πρώτη μεταγεννητική περίοδο

Οι αναπτυξιακοί ψυχολόγοι έχουν δημιουργήσει έντονα το ερώτημα για τις ικανότητες του βρέφους καθώς βγαίνει από τη μήτρα, την κατάσταση των αισθήσεων , των αισθημάτων και συναισθήματων, και της συνειδητής επικοινωνίας τους με το περιβάλλον. Παλαιότερα υπήρχε το ερώτημα, αν ο νους του βρέφους είναι μια άγραφτη δέλτος όπως πίστευε ο Loque, πάνω στην οποία γράφεται το περιβάλλον ή μήπως τα βρέφη έρχονται προετοιμασμένα να βιώσουν το συγκεκριμένο περιβάλλον, στο οποίο θα αναπτυχθούν. Στην αρχή του 20^ου αιώνα, οι απόψεις των ψυχολόγων έκλειναν προς τις απόψεις του Loque. Ο φιλόσοφος ψυχολόγος William James περιγράφει τον κόσμο που βιώνει το βρέφος ως «Βουητό ανθίζουσας σύγχυσης». Μετά από έρευνες, διαπιστώθηκε ό,τι τα βρέφη δεν είναι άγραφτοι δέλτοι. Πιθανόν στο βρέφος να υπάρχει κάτι ασαφές για το τι θα επακολουθήσει, αλλά γεννιούνται με δεξιότητες τέτοιες, που δικαιωματικά εναρμονίζονται με τον κόσμο, και εξελίσσονται μέσα σε αυτόν (Cole&Cole:2002)

Αναλυτικότερα, πλείστα στοιχεία μας διαφωτίζουν, ότι τα φυσιολογικά βρέφη έρχονται στον κόσμο με ολες τις αισθητηριακές του ικανότητες, αλλά οι ικανότητες αυτές, δε βρίσκονται στον ίδιο βαθμό ωρίμανσης. ΄Εχουν επίσης ειδικές αντιληπτικές δεξιότητες που συνάδουν με την ανθρώπινη ομιλία. Αιωρείται όμως το ερώτημα Ποιές ικανότητες έχουν τα βρέφη για να ενεργούν επι του περιβάλλοντός τους; Το συναίσθημα ως μια συγκινησιακή κατάσταση που δείχνει στους άλλους πώς νοιώθουμε και ρυθμίζει τις συναλλαγές μαζί τους, μελετήθηκε μέσα στις επικοινωνιακές ικανότητες του βρέφους. (Cole&Cole:2002)Υπάρχει όμως διαφωνία για το ποια συναισθήματα λειτουργούν κατά τη γέννηση. Για να διευρευνήσουν αυτή την άποψη οι επιστήμονες-ερευνητές, βασίστηκαν στην υπόθεση ότι η έκφραση του προσώπου είναι ενας αξιόπιστος δείκτης της συναισθηματικής κατάστασης του ατόμου, και στο ότι ορισμένες εκφράσεις είναι οικουμενικές. Οι μητέρες που πήραν μέρος στη μελέτη, ανέφεραν ότι βάσει των εκφράσεων του προσώπου, τα βρέφη εξέφραζαν πολλά συναισθήματα στην ηλκιά του ενός μηνός, όπως χαρά, λύπη, φόβο, έκπληξη,και ενδιαφέρον.Υπάρχει όμως και η εκδοχή, ότι τα νεογέννητα βιώνουν μόνο δυο είδη συναισθημάτων ένα θετικό ικανοποιήσης, και ένα αρνητικό δυσαρέσκειας (Cole&Cole:2002)

Εχει διαπιστωθεί, ο,τι τα βρέφη είναι εξοπλισμένα με ποικιλία αντανακλαστικών, δηλαδή ακούσιων αντιδράσεων, σε συγκεκριμένο τύπο ερεθίσματος (Cole&Cole:2002). Διαθέτουν όλα τα αντανακλαστικά που τους επιτρέπουν να συναλλάσσονται με το περιβάλλον τους. Σχεδόν όλοι οι ψυχολόγοι συμφωνούν ότι τα αντανακλαστικά δομούν μια σημαντική βάση, πάνω στην οποια συνιστώνται οι διάφορες περίπλοκες ικανότητες της συμπεριφοράς, και αργότερα της ζωής . Διαφωνούν όμως, ως προς τη φύση των αντανακλαστικών και με τον τρόπον με τον οποίο συμβάλλουν ως προς την ανάπτυξη του βρέφους

Η πρώτη βιο-κοινωνικο-συμπεριφορική μεταστροφή.

Η γέννηση θεωρείται ως η πρωτη βιοκοινωνικο-συμπεριφορική μεταστροφή της ανθρώπινης ανάπτυξης. Το βρέφος όταν έρχεται στη ζωή, δεν μπορεί να εξυπηρετηθεί για να επιβιώσει μόνο του, γιατί βρίσκεται σε κατάσταση έντονης ανωριμότητας σε αντίθεση με άλλα όντα. Οι αναπτυξιακές αλλαγές που γίνονται τις πρώτες μια, με δώδεκα εβδομάδες, εχουν σαφή βιολογική προέλευση, τόσο το στο φυσικό όσο και στο κοινωνικό περιβάλλον . Σχεδόν αμέσως μετά τη γέννηση, η συμπεριφορά και οι αντιδράσεις του βρέφους ευθυγραμμίζονται με τον κόσμο γύρω του. Η αναπτυξιακή ψυχολογία γενικά ερμηνεύει , πώς δημιουργούνται οι νέες μορφές συμπεριφοράς

(Cole&Cole:2002)

Ο Emde και οι συνεργάτες του συμφώνησαν ότι κατά τους δυο πρώτους μήνες τα βρέφη ενεργούν στο περιβάλλον τους, και επικοινωνούν με τα άτομα που τους παρέχουν φροντίδα. Κατά τον τρίτο μήνα όμως, οι μηχανισμοί της συμπεριφοράς μεταστρέφονται και εξελίσσονται λειτουργώντας ανεξάρτητα. Η εννοια της βιο-κοινωνικο- συμπεριφορικής μεταστροφής, συνεκτιμάει τους τρόπους με τους οποίους συνδιάζονται οι βιο-κοινωνικοί πολιτισμικοί παράγοντες, οι οποίοι αλληλεπιδρούν και μέσα στο πολιτισμικό πλαίσιο, για να συνισταμενοποιήσουν την αναπτυξιακή αλλαγή.

Σύμφωνα με τη σύγχρονη άποψη η αλληλεπίδραση των ανταγωνιστικών αυτών συνιστωσών είναι το πεδίο της αναπτυξιακής αλλαγής. Οι σύγχρονοι αναπτυξιακοί ψυχολόγοι αναζητούν συγκλίνοντα όρια της λειτουργίας του βρέφους, για να διαπιστώσουν κατά πόσο ολοκληρώθηκε ένα στάδιο και άρχισε ένα άλλο. Η απόκτηση της ικανότητας της ομιλίας, π.χ., συνοδεύεται με αλλαγές στις σωματικές ικανότητες του παιδιού, στο τρόπο σκέψης του, και τις κοινωνικές του σχέσεις. Το πλαίσιο των αλλαγών είναι αυτό που μεταβάλλει τα βρέφη σε παιδιά, τα οποία αν και εξαρτώνται ακόμη από τους ενήλικες βρίσκονται στο δρόμο προς την ανεξαρτησία (Cole&Cole:2002)

Λέγοντας βιο- συμπεριφορική μεταστροφή, εννοούμε ένα κοινό πεδίο κατά τη βρεφική ηλικία , που αιωρείται , ενώ συντελείται η διαδικασία της εξέλιξης από το ένα στάδιο στο άλλο. Ο Emde και οι συνεργάτες του αποκαλούν τις μεταβάσεις αυτές βιο-κοινωνικο-συμπεριφορικές μεταστροφές γιατί οι εξελίξεις δημιουργούνται από τον συγκερασμό βιολογικών και συμπεριφορικών παραγόντων. Όπως τονίστηκε όμως, από τους ίδιους τους ερευνητές, είναι απαραίτητο να συνεκτιμήσουμε και την κοινωνική διάσταση σε ολες αυτές τις συνιστώσες, και να αποκαλέσουμε αυτές τις μεταβάσεις, βιοκοινωνικές συμπεριφορικές μεταστροφές, διότι κάθε βιοσυμπεριφορική μεταστροφή, συνεπάγεται αλλαγή της σχέσης μεταξύ του παιδιού και του κοινωνικού του κόσμου. Όχι μόνο τα παιδιά βιώνουν το κοινωνικό τους περιβάλλον με νέους τρόπους λόγω των αλλαγών της βιολογίας και της συμπεριφοράς τους, αλλά όσο ωριμάζουν υπάρχει διαφορετική αντιμετώπιση και από το περιβάλλον τους (Cole&Cole:2002)

Το πολιτισμικό πλαίσιο της ανάπτυξης του παιδιού, είναι ένας ουσιαστικός παράγοντας στις βιο-κοινωνικο- συμπεριφορικές μεταστροφές. Δε σημαίνει βέβαια, ότι επειδή υπάρχει βιο-κοινωνικο-συμπεριφορικό πλαίσιο, πρέπει να δεσμευόμαστε , και να κινούμαστε σε απόλυτα πεδία. Λαμβάνουμε πάντα υπ όψη τη κάθε συνισταμένη των συνιστωσών δυνάμεων για την ανάπτυξη. Οι δυνάμεις αυτές, μπορεί να συνυπάρχουν, σε ορισμένα στάδια , για αυτό, οφείλουμε να είμαστε προσεκτικοί σε αυτή τη προσέγγιση. ΄Εχοντας υπόψη μας τη θεωρία της συνέλιξης,η οποία συνθέτει σοβαρά οποιαδήποτε προσπάθεια διαχωρισμού επιδράσεων της φύσης και της ανάπτυξης, είμαστε ακόμα πιο επιφυλακτικοί όταν προσπαθούμε να διαχωρίσουμε τα πεδία των βιολογικών και κοινωνικών παραγόντων. (Cole&Cole:2002) Μέσα στις θεωρίες βέβαια, οι ερευνητές συνεκτιμούν και τις εμπειρίες των ανθρώπων, που μέρος αυτών εξάγει και τα πορίσματα Σύμφωνα με το κονστρουκτιβιστικό πλαίσιο η ανάπτυξη είναι αποτέλεσμα της ενεργούς προσαρμογής του οργανισμού στο περιβάλλον. Κατά την άποψη του Jean Piaget του σημαντικότερου κονστρουκτιβιστή του 20^ου αιώνα, οι βιολογικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες παίζουν ισότιμο ρόλο στην ανάπτυξη. Η αναλυτική στρατηγική που ανέπτυξε ο Emde και οι συνεργάτες του, μας επιτρέπει να εντοπίζουμε τις βιο-κοινωνικο-συμπεριφορικές μεταστροφές, δηλαδή τις περιόδους εκείνες ,κατά τις οποίες οι αλλαγές στα εξελικτικά στάδια δημιουργούν ένα πεδίο εξέλιξης. Η πρωτη βιο-κοινωνικο- συμπεριφορική μεταστροφή μετά τη γέννηση πραγματοποιείται όταν το βρέφος είναι 2,5 μηνών περίπου. (Cole&Cole:2002)

Ο τρόπος με τον οποίο συνδέεται το κοινωνικό χαμόγελο με αυτή τη μεταστροφή

.

Οι ερευνητές απέδειξαν ο, τι οι αλλαγές που παρουσιάζονται στο χαμόγελο του βρέφους συνδέονται με τις άλλες εξελικτικές διαδιασίες. Τις πρώτες εβδομάδες της ζωής του, το βρέφος κάνει συσπάσεις των χειλέων που μοιάζουν με χαμόγελο. Στις έρευνες, αυτό γινόταν όταν τα βρέφη ήταν μισοκοιμισμένα.Καταγράφοντας τα εγκεφαλικά κύματα, κατά την διάρκεια του ύπνου οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι το χαμόγελο παρατηρείται κυρίως κατά την διάρκεια του ύπνου REM, προερχόμενο από εγκεφαλική δραστηριότητα μέρους του εγκεφάλου. Αυτό αποκαλείται ενδογενές χαμόγελο REM. Το χαμόγελο αυτό, μειώνεται με ταχύ ρυθμό τις εβδομάδες που ακολουθούν. Το διαδέχεται ένα εξωγενές χαμόγελο, δηλαδή αυτό που ανταποκρίνεται σε ερεθίσματα του περιβάλλοντος. Από ενός μηνός μέχρι 2,5 τα βρέφη χαμογελουν αδιακρίτως προς αντικείμενα, ή ανθρώπους που βλέπουν αγγίζουν η ακούν. Το πρώτο εξωγενές χαμόγελο δεν θεωρείται κοινωνικό παρά του ότι ανταποκρίνεται στο περιβάλλοντα χώρο.(Cole&Cole:2002)

Για να θεωρηθεί πραγματικά κοινωνικό το χαμόγελο του βρέφους, πρέπει να ανταποκρίνεται στο χαμόγελο άλλων ατόμων από το περιβάλλον. Αυτό γίνεται στους 2,5 με 3 μήνες στο πλαίσιο της πρωτης βιο-κοινωνικο-συμπεριφορικής μεταστροφής.

Η συμπεριφορά αυτή, είναι συνάρτηση αλλαγών του εγκεφάλου, και του νευρικού συστήματος, οι οποίες εχουν ως αποτέλεσμα και την αύξηση της οπτικής οξύτητας του βρέφους, και της ικανότητας του να αγγίζει αντικείμενα συστηματικά.΄Εχει τη δυνατότητα να εστιάζεται στους ανθρώπους και να ανταποκρίνεται, και για αυτό το λόγο το πρώτο εξωγενές χαμόγελο θεωρείται και κοινωνικό. Οι γονείς βλέποντάς το, αναφέρονται πλέον σε μια συναισθηματική ποιότητα επικοινωνίας με το βρέφος.

Για να επαναλαμβάνονται όμως οι βιο-κοινωνικο-συμπεριφορικές μεταστροφές, πρέπει να γίνεται κοινωνική επανατροφοδότηση. Η έρευνα αυτή αποδείχτηκε από τους επιστήμονες κατά τρόπο δραματικό, σε βρέφη με συγγενή τύφλωση. Όπως και τα βρέφη που βλέπουν, έτσι και τα τυφλά βρέφη, παρουσιάζουν το χαμόγελο REM. Αντίθετα όμως με τα βλέποντα, τα τυφλά βρέφη, σε ηλικία 2,5 μηνών δεν παρουσιάζουν την ίδια μεταστροφή προς το κοινωνικό χαμόγελο, το οποίο κάτω από κανονικές συνθήκες, καταλήγει σε μια εξερεύνηση του κόσμου. Και στα τυφλά βρέφη, ο εγκέφαλος ωριμάζει όπως και των βρεφών που βλέπουν, δε μπορεί όμως , να γίνει κοινωνική επανατροφοδότηση με τον ίδιο τρόπο που γίνεται στα βλέποντα βρέφη. Υπάρχει βέβαια τρόπος να γίνει στα τυφλά βρέφη μέσω αφής, για να επιτευχθεί η επανατροφοδότηση. (Cole&Cole:2002)

Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα της Fraiberg δείχνει ότι το κοινωνικό χαμόγελο δεν είναι προϋπόθεση μόνο του βαθμού ωρίμανσης του εγκεφάλου, αλλά παράλληλα και της κατάλληλης συναλλαγής με τους ανθρώπους που ζουν στον περιβάλλοντα χώρο. Διαπιστώνεται ότι η ανάπτυξη, είναι κατά περίπτωση ένας ποιοτικά διαφορετικός δεσμός, μεταξύ γονιών και βρέφους. Πολλά βρέφη φαίνεται να χαίρονται με τον ήχο της φωνής της μητέρας τους. Η ιστορία της ανάπτυξης και της απλής συμπεριφοράς του κοινωνικού χαμόγελου, δείχνει τον περίπλοκο τρόπο κατά τον οποίο, οι πορείες της ανάπτυξης πρέπει να συνδεθούν μεταξύ τους. (Cole&Cole:2002)