ΟΡΘΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΕΜΠΕΙΡΙΣΜΟΣ. ΠΗΓΗ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ

Η φιλοσοφία του 17^ου και 18 ου αιώνα συνδέεται με την προσπάθεια αναζήτησης της πηγής της γνώσης. Το ερώτημα αν η πηγή της γνώσης ανάγεται στη λογική ή στην εμπειρία αναδεικνύεται σε μείζον θέμα για τους φιλοσόφους της εποχής. Να  καταδείξουμε τις επί μέρους διαφωνίες.Στην περίοδο που ακολουθεί την Αναγέννηση,  Ευρώπη διαπνέεται από έναν άνεμο ανανέωσης. Οι παραδοσιακές αξίες για το Θεό και την ανθρώπινη ύπαρξη αμφισβητούνται, οι αυθεντίες αποκηρύσσονται.. Στη θέση τους οικοδομείται μια νέα κοσμοαντίληψη που έχει ως βάση της την πιστη στις ανθρώπινες ικανότητες. Μέσα σε ένα τέτοιο κλίμα που τα πάντα τίθενται  υπό κριτική επανεξέταση, οι φιλόσοφοι στρέφονται προς την κατάκτηση της γνώσης. Το ερώτημα για το ποια είναι η πηγή της γνώσης αναδεικνύεται στο μείζον θέμα της νεότερης περιόδου. Με σημείο αφετηρίας τις ιδέες του Ντεκάρτ, ο οποίος θεωρείται  ο ανανεωτης  του ορθολογισμού, οι φιλόσοφοι του 17^ου και 18^ου αιώνα προσπαθούν να εξηγήσουν την προέλευση της γνώσης μέσα από αντίθετες θεωρίες. Οι ορθολογιστές ή ρασιοναλιστές (από το ratio=λόγος) υποστηρίζουν ότι η πηγή της γνώσης είναι η λογική, η καθαρή νόηση. Αντίθετα οι εμπειριστές (από την ελληνική λέξη εμπειρία) θεωρούν ως βασική πηγή της γνώσης την αισθητηριακή εμπειρία.

Θα πρέπει να επισημάνουμε ότι το ερώτημα για την πηγή της γνώσης είχε τεθεί ήδη από την αρχαιότητα.Ο Πλάτων στη θεωρία του για τις Ιδέες , υποστηρίζει ότι αυτές υπάρχουν σ  ένα κόσμο ξεχωριστό από τον εμπειρικό στον οποίο ζουν οι άνθρωποι.Κάθε τι που υπάρχει στον κόσμο των αισθήσεων  οφείλει την ύπαρξη του στην αντίστοιχη ιδέα, άρα κάθε συγκεκριμένη γνώση είναι γνώση της αντίστοιχης ιδέας. Οι αισθήσεις κατά τον Πλάτωνα δεν μπορούν να μας οδηγήσουν στη γνώση, αφού το έργο τους είναι να μας παρουσιάζουν μια αντικειμενική και αληθινή εικόνα των αισθητών. Κατά τον Πλάτωνα η πρωταρχική πηγή της γνώσης είναι η νόηση. Ο Αριστοτέλης αναγνωρίζει ότι η γνώση και η έρευνα ακλουθεί επαγωγική πορεια,δηλαδή ξεκινά από το μερικό για να καταλήξει στο γενικό, απ όπου θα αποδειχτεί και θα ερμηνεύει το μερικό.Ο Αριστοτέλης θεωρει πολύ σημαντική την εμπειρία στην κατάκτηση της γνώσης, παραδέχεται όμως ότι η αληθινή  γνώση βρίσκεται στη νοήση και το γενικό που παρουσιάζει την αιτία των πραγμάτων.

Η στροφή των φιλοοφων της νεότερης περιόδου στη γνωσιολογία  πηγάζει από την ανάγκη τους να απεγκλωβιστούν απο τον Αριστοτέλη και τον Μεσαιωνικό Σχολακιστικισμό, και να θεσουν νεα θεμέλια στην ανθρώπινη γνώση και φυση.Ο Ντεκάρτ ο μεγάλος εκπρόσωπος του ορθολογισμού στους νεώτερους χρόνους, υποστήριξε ότι η έγκυρη και βέβαιη γνώση είναι η προφανής που βασίζεται σε σαφείς και διακριτές μεταξυ του ιδέες.Το πρότυπο αυτής  της γνώσης είναι τα μαθηματικά, ενώ η μέθοδος  που οδηγει στην βεβαιότητα, είναι η επαγωγική αναλυτική.Με βαση αυτή τη βεβαιότητα θα ερμηνευτεί στη  συνέχεια με τη συνθετική  μέθοδο ο κόσμος της εμπειρίας. Κατά τον Ντεκαρτ η πρωταρχική γνώση επιτυγχάνεται ενορατικά ως άμεση συνείδηση για ο, τι συμβαίνει μεσα μας.Με αυτή την θέση του αποποιείται την προέλευση της βεβαιότητας της γνώσης από την παράδοση και την αυθεντία, και προβάλλει ως μεσο κατάκτησης της σίγουρης   γνώσης την αμφιβολία. Απ αυτό το σημείο ξεκινά η περίφημη φράση τους <cogito ergo sum> Σκέπτομαι άρα υπάρχω. Ο Ντεκάρτ  συνδέει τη βεβαιότητα της ύπαρξης τους με την ύπαρξη του Θεου, ο  οποίος ως τέλειο όν, δε θα επέτρεπε την παραπλάνησή του

Ο Σπινόζα συμφωνεί με τον Ντεκαρτ οτι η γνώση προέρχεται από σαφείς και διακριτές ιδέες, θεωρεί όμως ότι αυτό γίνεται επαγωγικά με τη μορφή της μαθηματικής αλήθειας. Αρνείται την τυχαιότητα των πραγμάτων, υποστηρίζοντας  ότι η αποδοχή ενός γεγονότος ως τυχαίου  συνεπάγεται ανεπαρκή αντίληψη της πραγματικότητας.

Ο Λάιμπνιτς  επιχείρησε να συμβιβάσει τις ορθολογιστικές και εμπειρικές  θέσεις των φιλοσοφων .Υποστηρίζει ότι οι μονάδες είναι πραγματικές οντοτητες. Συνεπως η ψυχή σα μονάδα εμπεριέχει την αίσθηση και τη νόηση. Χρησιμοποιεί τη θεωρία των εν δυνάμει έμφυτων ιδεών για να εξηγήσει την ύπαρξη όλων των παραστάσεων στη ψυχή. Πιστεύει πως ότι υπάρχει   μέσα στη ψυχή ως συνειδητή παράσταση βρισκόταν  ήδη μεσα της ασυνειδητα, και ότι η ψυχη δε θα μπορούσε να προβάλλει  ως συνειδητή παρασταση κάτι που δε θα υπήρχε μέσα της εκ των πρότερων

Ο Λοκ ασκεί κριτική στις θέσεις των ορθολογιστών, και ισχυρίζεται ότι η γνώση είναι επίκτητη με αφετηρία τις αισθήσεις, μέσω των οποίων αποκτάμε  τις ιδέες που αντιστοιχούν στα γεγονότα του εξωτερικού κόσμου. Αυτές οι ιδέες κατά Λοκ μετατρέπονται σε σκέψη σε αντικείμενα της νόησης. Και συμπληρώνει για τους επικριτές του ότι αυτά δεν είναι ολοκληρωμένη γνώση αλλά τα υλικά της γνώσης, λεγοντας ότι οι συνθετες γνωσεις προερχονται από την αναλυση των ιδεων που προκυπτουν από την εμπειρια.Για την θεωρία του Ντεκαρτ για την ενορατική γνώση, παραδέχεται ότι  η ενόραση σχετίζεται με τις εσωτερικές καταστασεις και δραστηριότητες, αλλα πιστευει ότι αυτό δεν εχει καμια σχεση με την ουσια της γνωσης.Η θεωρια αυτή του Λοκ ειχε μεγάλη σημασία  για την κοινωνική και πολιτικοηθική δομη της Ευρωπης καθως αναδεικνύει την ανθρώπινη κριση και εμπειρία  ως πρωταρχικό στοιχειό της γνώσης.

Από τις θεωρίες του Λοκ επηρεάστηκε ο Μπαρκλεϋ ασκώντας κριτική. Συνδέει τον εμπειρισμό του Λοκ με τον υποκειμενισμό του Ντεκαρτ. Εκφράζει την άποψη ότι αν αφαιρέσουμε τις επιμέρους ιδιότητες δε θα μείνει τιποτα, και ότι το γενικό δεν είναι τιποτα άλλο, από το άθροισμα πολλών  συγκεκριμένων ιδιοτήτων

Ο Μεγάλος εμπειριστής Χιουμ, χωρίζει τις παραστάσεις που μπορεί να συλλάβει ο νους σε εντυπώσεις, οι οποίες είναι ακούσιες  και προκύπτουν άμεσα από τις αισθήσεις, οι οποιες δεν είναι άμεσα διακριτές και προκύπτουν από τη σκεψη,το συλλογισμό,  τη μνημη, η τη φαντασία ως αντίγραφα των εντυπώσεων. Ο Χιουμ αμφισβητεί οποιαδήποτε αναγκαία σχέση αιτιότητας στα φυσικά φαινόμενα, θεωρώντας τα ως γενίκευση προγενέστερων εμπειριών. Πιστεύει ότι απλώς καποια εμπειρικά  αποδεδειγμένα γεγονότα ακολουθουν χρονικά κάποια άλλα  συγκεκριμένα, και εμείς από συνηθεια, επειδη επαναλαμβάνονται, έχουμε την προδιάθεση να τα συνδέουμε  αιτιακα μεταξυ τους

Αντιπαραβάλλουμε τον ορθολογισμό με εκπροσώπους τον Ντεκάρτ, τον Σπινόζα, τον Λάιμπνιτς που υποστηριζουν ότι η πηγή της γνώσης είναι η λογική, με  τον εμπειρισμό με εκπροσώπους τον Λοκ, τον Μπαρκλεϋ, τον Χιουμ,που θεωρούν ότι η γνώση προέρχεται από τις αισθήσεις και συνεπώς απτην εμπειρία.

 

Η γνωσιολογική διαδικασία στηρίζεται στις αισθήσεις και στις εμπειρίες οι οποιες με τον λογο επεξεργάζονται κατανοούνται και συγκρίνονται με αποτέλεσμα να δημιουργείται η βαθύτερη και ουσιαστικότερη γνώση, όπως η έννοια, η κρίση, και η συλλογιστική σκέψη.

((Cottingham J.G φιλοσοφία της επιστήμης. Τόμος Α. Οι ορθολογιστές. Οι εμπειριστές Σ. Τσουρτη, Χρυσης  Στάχυ. Αθήνα 2000

WindelbandW.-Heimsoeth H. Εγχειρίδιο Ιστορίας της Φιλοσοφίας Η φιλοσοφία του Διαφωτισμού ΜΙΕΤ, Αθήνα 1995))

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΑΝΟΙΚΤΩΝ ΧΩΡΩΝ-ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΕΧΝΩΝ

Μέσα στην Ιστορία των τεχνών στην Ευρώπη,  είναι και η  κοσμική Αρχιτεκτονική Μπαρόκ, δημοσίων χώρων !!(παραδείγματα ανακτόρων, πλατειών)
Μετά την Αναγέννηση διακρίνονται τα χαρακτηριστικά μπαρόκ, που είναι η θεατρικότητα, η πολύπλοκη τρισδιάστατη παρουσίαση του χώρου, η ροή και η ζωντάνια των μορφών, η έντονη πολυχρωμία, και η ύπαρξη του συνδυασμού χρωμάτων και φωτός, σε σύγκριση με τις κλειστές και καθορισμένες μορφές της Αναγέννησης . Τα έργα παρασύρουν τον θεατή σε μια μίμηση και καθηλώνει το βλέμμα στις πολύπλοκες λεπτομέρειες της επιφάνειας. Κυρίαρχα χαρακτηριστικά μπαρόκ, είναι η έξαρση των συναισθημάτων, η επιβλητικότητα και η υπερβολή.
Σε διάφορες περιοχές της Ευρώπης αναπτύχθηκαν τάσεις μπαρόκ και απέρρευσαν από αυτές 2 κυρίως ρεύματα. Το ένα είναι επηρεασμένο από το πνεύμα του κλασικισμού της Αναγέννησης, και συγκράτησε τα χαρακτηριστικά της ρωμαϊκής αρχιτεκτονικής. Παρουσιάστηκε στη Γαλλία και Ιταλία Στο άλλο ρεύμα τα χαρακτηριστικά του μπαρόκ καταλήγουν στον κλασικισμό. Εμφανίζεται έτσι μια επαναφορά στους κανόνες της Αναγέννησης και επανέρχεται η συμμετρία και η γεωμετρία. Αυτά είναι τα πρώτα χαρακτηριστικά του νεοκλασικισμού!

Στην κοσμική αρχιτεκτονική οι πύργοι και οι εκκλησίες δεν ήταν απλώς έργα αρχιτεκτόνων. Ήταν όλες οι τέχνες μαζί και δημιουργούσαν ένα εκπληκτικό τεχνητό κόσμο σαν ολόκληρες πολιτείες, που είχαν για σκηνικό μεγάλες εκτάσεις γης που μεταμορφώνονταν σε κήπους με καταρράκτες. Οι καλλιτέχνες ήταν απόλυτα ελεύθεροι να κάνουν σχέδια κατά την κρίση τους, και να μεταφέρουν απίθανα οράματα σε πέτρα και επιχρυσωμένο γύψο.

Στη Αυστρία και νότια Γερμανία το ιταλικό μπαρόκ, σε συνδυασμό με το γαλλικό βρήκαν την πιο τολμηρή και ολοκληρωμένη έκφραση. Οι Άγγλοι θεωρούσαν ότι ένας κήπος ή ένα πάρκο πρέπει να καθρεφτίζει την ομορφιά της φύσης και σαν τοπίο να γοητεύει τον ζωγράφο. Στο Παρίσι κατασκευαστήκαν πολλές πλατείες με χαρακτηριστικά μπαρόκ. Η πλατεία ήταν ένα χώρος ένταξης ενός μνημείου ή ένα σημείο πολλών επικοινωνούντων χώρων, μιας πόλης με μια δομημένη σύνθεση.

Μια οβάλ πλατεία σχηματίζεται από τόξα που ξεκινούν από τα ανάκτορα του κυβερνήτη και δίνουν τη θέση τους σε κτήρια που υπάρχουν δεξιά και αριστερά του άξονα που οδηγεί στη βασιλική πλατεία. Ενδιάμεσα υπάρχουν κήποι ,ενώ το τόξο τονίζει τον άξονα Υπάρχει μια δυναμική στην οργάνωση του χώρου, που οδηγεί στις διαδοχικές κινήσεις του ανθρώπου. Τονίζεται δηλαδή αυτό που είναι ένα από τα βασικά στοιχεία του μπαρόκ, ο χώρος σε συνάρτηση με τις κινήσεις.

Στην αρχιτεκτονική ανοικτών χώρων χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η πλατεία της Ισπανίας στη Ρώμη. Σαν ιδέα ξεκίνησε για να ενωθούν τα δυο τμήματα της πόλης που είχαν μεγάλη υψομετρική διαφορά Για αυτό δημιουργήθηκε μια σκάλα που ενώνει την εκκλησία η οποία βρίσκεται στο ψηλότερο σημείο, με την πλατεία.Οι 2 ράμπες της σκάλας υποχρεώνουν σε μια ελλειψοειδή πορεία, που βγαίνει στο ίδιο σημείο, αλλά σε διαφορετικά επίπεδα.Δημιουργούνται πλατώματα στολισμένα με ανθισμένα παρτέρια σα σημεία στάσης του επισκέπτη Η πλατεία της Ισπανίας είναι και σήμερα ένα από τα πολυσύχναστα σημεία της Ρώμης.

Άλλο χαρακτηριστικό παράδειγμα αρχιτεκτονικής ανοικτών χώρων είναι το σιντριβάνι των Τρέβι στη Ρώμη, το οποίο είναι μια σύνθεση αρχιτεκτονικής γλυπτικής σκηνογραφίας και τεχνικής .Έχει τη μορφή μιας αψίδας σε κορινθιακό ρυθμό , ενώ τα νερά πέφτουν σε μια σύνθεση βράχων. Το σιντριβάνι είναι ενσωματωμένο σε μια μικρή πλατεία , αλλά δημιουργείται η εντύπωση ότι ο χώρος είναι μεγάλος, καθώς το φώς αντανακλάται παντού, και δημιουργεί την ψευδαίσθηση ότι ο κόσμος είναι ανέμελος, ευχάριστος, και ξένοιαστος.

Παράδειγμα κοσμικής αρχιτεκτονικής μπαρόκ, είναι οι Βερσαλλίες, του Λουδοβίκου ΙΔ΄ με αρχιτέκτονα Λορέτζο Μπερνίνι .Σύμβολο τεράστιας δύναμης στο τέλος του 17ου. Οι Βερσαλλίες είναι τόσο μεγάλες οσο καμία φωτογραφία δεν μπορεί να αποδώσει την πραγματικότητα. Υπάρχουν 123 παράθυρα στην πρόσοψη κάθε ορόφου προς τους μεγαλοπρεπείς κήπους με τις αλέες, και τα αγάλματα που καλύπτουν πολλά στρέμματα με μεγαλεπήβολα και αναγεννησιακά στοιχεία. Εικάζεται στο συγκεκριμένο ανάκτορο, ότι αν οι αρχιτέκτονες ήταν πιο τολμηροί, θα χρησιμοποιούσαν πιο πρωτότυπα μέσα , με πιο επιτυχημένο αποτέλεσμα!!

O 18 αιώνας είναι από τους μεγαλύτερους αιώνες της Αρχιτεκτονικής, καθώς και άλλων συνδυασμών επιστήμης και τέχνης

Οι αρχιτέκτονες ήταν πολύ τολμηροί Οι πλατείες και οι μεγαλοπρεπείς χώροι με στοιχεία μπαρόκ, κάνουν τον επισκέπτη να αισθάνεται τέρψη, και ότι μπορεί να συμμετέχει και να βιώνει και αυτός μια μεγαλοπρεπή καθημερινότητα μέσα σε κοινόχρηστο χώρο, με την προσωρινή έστω ανεμελιά και φαντασμαγορία

( Τζ. Αλμπάνη Μ.Κασιμάτη.Εικαστικές Τέχνες στην Ευρώπη, Ιστορία των Τεχνών στην Ευρώπη από τον Μεσαίωνα ωςτον 18^ο. Πάτρα 2001)

ΔΕΣΜΟΣ ΤΟΥ ΒΡΕΦΟΥΣ ΜΕ ΤΟΝ ΓΟΝΙΟ-ΠΑΙΔΑΓΩΓΟ

Σύμφωνα με τους μελετητές, δεν υπάρχει ένα σωστό είδος δεσμού βρέφους –γονιού, που να εναρμονίζεται με κάθε πλαίσιο πολιτισμού. Πολλοί ερευνητές πιστεύουν ότι μπορούμε να εντοπίσουμε γενικά δείγματα Αποφάσισαν να κατηγοριοποιήσουν τις αντιδράσεις των βρεφών, αφήνοντας τη μητέρα, ή παιδαγωγό, να φύγει από το δωμάτιο. Παρατήρησαν τις αντιδράσεις του βρέφους όταν γύρισε, και τις κατέταξαν σε τρείς κατηγορίες.

Δεσμός ανασφαλής παρατηρήθηκε στη περίπτωση που ο γονιός ή παιδαγωγός είναι στο δωμάτιο, και τα βρέφη δεν δίνουν σημασία πού κάθεται. Φεύγει, και όταν ξαναγυρίζει στο δωμάτιο τα παιδιά περισσότερο απομακρύνονται παρά πλησιάζουν το πρόσωπο. Ασφαλής δεσμός παρατηρήθηκε στη περίπτωση που ο γονιός ή παιδαγωγός είναι παρών, και παίζουν ευχάριστα. Όταν φύγει αναστατώνονται, και όταν επιστρέψει ξαναπαίζουν κανονικά. Αυτό το δεσμό εμφανίζει το 65% των παιδιών από μεσοαστικές οικογένειες. Ανασφαλής δεσμός ή αμφιθυμίας παρατηρήθηκε όταν τα παιδιά έχουν στην αρχή προβλήματα με τους ξένους. Μένουν με κάποιο άγχος κοντά στο γονιό ή παιδαγωγό. Όταν φύγει και ξαναγυρίσει είναι θυμωμένα και δεν επανέρχονται Τέτοια παιδιά είναι το 12% των μεσοαστικών αμερικάνικων οικογενειών και είναι αρκετά αγχώδη.

Οι αιτίες των διαφορών στους τύπους του δεσμού, μπορεί να υπάρχουν λόγω της ιδιοσυγκρασίας μητέρας ή παιδαγωγού, και παιδιού. Παρατηρήθηκε ότι οι διαφορές στην ευαισθησία της μητέρας καθόριζαν το δεσμό. Αν η μητέρα ή παιδαγωγός, ανταποκρινόταν άμεσα στο κλάμα του μωρού, ή στο τάισμα, το βρέφος ανέπτυσσε ασφαλή δεσμό. Τα παιδιά που μεγαλώνουν με μητέρες χωρίς ευαισθησία, οι έρευνες έδειξαν ότι αναπτύσσουν δεσμό ανασφαλή. Η στενή αλληλεπίδραση μητέρας ή παιδαγωγού, και παιδιού είναι ένα αμοιβαίο επίτευγμα. Όπως το βρέφος, έτσι και η μητέρα θέλει βρέφος που να ανταποκρίνεται στο αίσθημά της. Γίνεται μια όσμωση συναισθημάτων, συνεκτιμώντας πάντα και το πολιτισμικό πλαίσιο. Βέβαια υπάρχει το κοινό σημείο για όλους τους πολιτισμούς. Όταν το βρέφος αποχωριστεί τη μητέρα του, αντιδρά παντού με τον ίδιο τρόπο.

Οι δεσμοί μπορεί να παραμένουν σταθεροί, αλλά και μπορεί να μεταβληθούν με την ανάπτυξη. Αν η οικογένεια περνά μια δύσκολη περίοδο λόγω ανεργίας, πενίας, θανάτου,ή χωρισμού ο δεσμός πιθανόν να μεταβληθεί. Στο είδος του δεσμού όπως αναφέρθηκε, συνεκτιμώνται και οι πολιτισμικές επιδράσεις, π.χ. στα Κιμπούτς του Ισραήλ (συνεταιριστικά αγροκτήματα) όταν παρατηρήθηκαν στα 11 έως 14 μηνών βρέφη, τα μισά παιδιά κρίθηκαν με ανασφαλή αμφιθυμικό δεσμό, και μόνο το 37% κατηγοριοποιήθηκαν σε ασφαλή δεσμό.

Χαμηλό ποσοστό παιδιών με ασφαλή δεσμό παρατηρήθηκε στη Γερμανία Μετά όμως από εκτενείς παρατηρήσεις οι ερευνητές απέρριψαν το ό,τι οι Γερμανοί γονείς ήταν αδιάφοροι προς τα παιδιά τους. Μεγάλο επίσης ποσοστό παιδιών με ανασφαλή δεσμό βρέθηκε και σε παραδοσιακές ιαπωνικές οικογένειες, και αυτό οφείλεται στο ότι οι μητέρες προάγουν σχέση έντονης εξάρτησης, μη αφήνοντας τα παιδιά τους σε άλλο πρόσωπο. Συνεπώς για αυτά τα παιδιά είναι ψυχοφθόρο να μένουν μόνα τους με ένα άγνωστο. Παρατηρούμε ότι δεν υπάρχει ένας μόνο παράγοντας που να καθορίζει το τύπο του δεσμού. Η διαφορά των γονιών ή παιδαγωγών, η κληρονομικότητα, το πολιτισμικό πλαίσιο μέσα στο οποίο ανήκουν τα παιδιά και άλλες συνθήκες, δημιουργούν ποικίλες εξελικτικές οδούς, και ερμηνείες αυτών των οδών.

Έχει παρατηρηθεί στις έρευνες, ότι τα κορίτσια αντιδρούν με μεγαλύτερη ευαισθησία σε ένα βλέμμα της μητέρας από ότι τα αγόρια Καθώς μεγαλώνουν τα βρέφη, αρχίζει και ατονεί η μητέρα ή παιδαγωγός ως πηγή πληροφοριών.(Michael Cole&Shella R.Cole. Αθήνα 2002 εκδ.Τυπωθήτω)