ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ ΝΟΣΟΛΟΓΙΑ. ΕΝΟΙΑ ΤΗΣ ΨΥΧΙΚΗΣ ΝΟΣΟΥ

 

ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ ΝΟΣΟΛΟΓΙΑ

Η έννοια της ψυχικής νόσου.

Το μειονέκτημα της αδυναμίας ορισμού της υγείας και της χρησιμοποίησης της έννοιας της νόσου για την κατανόησή της, γίνεται ακόμη μεγαλύτερο στην Ψυχιατρική, στην οποία το θεμελιώδες ερώτημα που τίθεται σε θέματα μελέτης της ανθρώπινης ψυχοπαθολογίας, η διάκριση μεταξύ παθολογικού και φυσιολογικού, είναι εξόχως πολυπλοκότερο απ’ ό, τι στη σωματική Ιατρική. Είναι μυστηριώδη τα σύνορα μεταξύ υγείας και νόσου, αλλά περισσότερο μυστηριώδη είναι τα σύνορα μεταξύ ψυχικής υγείας και ψυχικής νόσου.

Η κλασική ελληνική αντίληψη της ψυχικής νόσου συνίστατο στην πίστη ότι η τρέλα είχε υπερφυσικές αιτίες και ότι την προκαλούσαν δύο φοβερές θεές, η Μανία και η Λύσσα, σταλμένες από τους θεούς. Η ιουδαϊκή αντίληψη για την αιτιοπαθογένεια της ψυχικής νόσου είναι, επίσης, καθαρά θεοκρατική, αφού «Ο Θεός θα τιμωρήσει εκείνους που παραβιάζουν τις εντολές του με τρέλα, τύφλωση (πραγματική ή πνευματική;) και σταμάτημα της καρδιάς». Η ιπποκρατική Ιατρική, αποδίδοντας τις ψυχικές νόσους, όπως όλες τις νόσους, σε ανισορροπία των τεσσάρων χυμών του σώματος, εγκαινίασε την απόσπαση της αιτιοπαθογένειας από θεοκρατικές αντιλήψεις και έδωσε μια ώθηση στην ιατρική σκέψη, οι συνέπειες της οποίας συνεχίζονται μέχρι σήμερα. Η αντίληψη των Τριών Κόσμων των Popper και Eccless (1977), αν και προσδίδει ενδιαφέρουσα διάσταση στη μελέτη των ψυχικών και ψυχιατρικών φαινομένων, παρά το ότι δεν έχει αξιοποιηθεί σοβαρά όπως φαίνεται στη βιβλιογραφία, δεν παύει να είναι μια φιλοσοφική και ιδεολογική εκδοχή του ζητήματος, ίσως η τελευταία, καθώς η απόλυτη αθεωρητικοκρατία κυριαρχεί σήμερα στην Ιατρική και στην Ψυχιατρική.

Το ψυχικώς φυσιολογικό και το ψυχοπαθολογικό έχουν διαφορετικές όψεις, αναλόγως της σκοπιάς από την οποία θα εξεταστούν. Υπάρχουν ποικίλα κριτήρια αξιολόγησής τους, με την έννοια ότι ο φυσιολογικός άνθρωπος διαθέτει ένα συνολικό προφίλ διά του οποίου εκφράζονται μια σειρά ιδιότητες. Η αντοχή και η προσαρμοστικότητα σε δυσφοριογόνες καταστάσεις και στην ψυχοκαταπόνηση, η συμμετοχή στις δραστηριότητες της κοινωνικής ζωής, ο τρόπος που εκφράζεται η σεξουαλική επιθυμία και το είδος του σεξουαλικού αντικειμένου που επιλέγεται, ο βαθμός αυτοεκτίμησης και αισιοδοξίας σε συνάρτηση και με τις περιστάσεις, ο βαθμός ανεξαρτησίας στις διαπροσωπικές σχέσεις αλλά και στις σχέσεις με την εξουσία, η ικανότητα οργάνωσης και ελέγχου του εαυτού και του περιβάλλοντος και λήψης αποφάσεων πάνω στις προβληματικές καταστάσεις που δημιουργούνται, ώριμοι μηχανισμοί άμυνας (χιούμορ, προβλεπτικότητα, αλτρουισμός, δυνατότητα στέρησης) είναι ενδιαφέρουσες και οπωσδήποτε αξιολογήσιμες ιδιότητες. Ωστόσο, και αυτές είναι ρευστές και επαμφοτερίζουσες. Για παράδειγμα, ο σχιζοφρενής είναι αποσυρμένος από την κοινωνική ζωή, αλλά κάθε αποσυρμένος από την κοινωνική ζωή δεν σημαίνει αναγκαστικά ότι είναι ψυχικώς ασθενής και μάλιστα σχιζοφρενής.

Κοινωνική διάσταση της ψυχοπαθολογίας

Η νόσος ως βλάβη

Η βάση αυτής της άποψης έγκειται στο ότι κάθε νόσος έχει μία αιτία που λειτουργεί ως αναγκαία και ικανή συνθήκη για την πρόκλησή της και καταλήγει στη διαμόρφωση μιας βιολογικής βλάβης. Το πλεονέκτημα αυτής της προσέγγισης είναι ότι παρέχει ένα αντικειμενικό και συχνά αξιόπιστο κριτήριο, το οποίο δεν εξαρτάται από τις ρευστές και αστάθμητες προτιμήσεις της κοινωνίας, ούτε από τις θεραπευτικές μόδες της εκάστοτε εποχής, και ταυτοχρόνως ενσωματώνει τουλάχιστον μια μερική ερμηνεία των συμπτωμάτων του ασθενούς.

Το μειονέκτημα είναι ότι ψυχοπαθολογικές καταστάσεις των οποίων η βιολογική βλάβη είναι ακόμη άγνωστη δεν μπορούν, σύμφωνα με αυτή την προσέγγιση, να θεωρηθούν νόσοι. Ένα άλλο μειονέκτημα είναι ότι δεν είναι πάντοτε σαφές τι είναι αυτό που στοιχειοθετεί μια βλάβη, πού τελειώνει το φυσιολογικό και πού αρχίζει το παθολογικό. Καθώς, όμως, γινόταν φανερό ότι μια μεγάλη ομάδα αλληλεπιδρώντων παραγόντων,

εσωτερικών και εξωτερικών, συνέβαλλαν στην ανάπτυξη της νόσου, προέκυψε η ανάγκη χαρακτηρισμού κάποιου παράγοντα ως αιτιολογικού και των υπολοίπων ως «παραγόντων που συμβάλλουν στην επιδείνωση», πράγμα που ενέχει σοβαρά στοιχεία αυθαιρεσίας. Κατά τη δεκαετία του ’60, η έννοια της «βλάβης» και της συνοδού της, της μίας αιτίας, είχε σχεδόν τελείως απαξιωθεί (Kendel, 1975). Η προσπάθεια ένταξης και ερμηνείας της ψυχικής νόσου μέσα σε αποκλειστικώς βιολογικά πλαίσια έχει αποτύχει παταγωδώς, παρά τις προσπάθειες που γίνονται κάθε φορά που εμφανίζονται καινούργιες επιστημονικές μέθοδοι έρευνας, τεχνικές και βιολογικές θεραπείες. Η στατιστική διάσταση της ομαλότητας εκφράζει αυτό το οποίο συναντάται στην πλειονότητα του πληθυσμού και ανταποκρίνεται στον μέσο όρο, δηλαδή αντανακλά την κλασική κωδωνοειδή βιολογική κατανομή της υπό μελέτη ψυχικής ιδιότητας ή του ψυχιατρικού συμπτώματος. Οτιδήποτε βρίσκεται στα άκρα αυτής της καμπύλης δεν είναι φυσιολογικό. Το πόσο είναι δυνατόν να παραπλανήσει το στατιστικό κριτήριο φαίνεται από την κατανομή της ευφυΐας στον γενικό πληθυσμό, όπου τόσο οι διανοητικώς καθυστερημένοι όσο και οι υπερευφυείς βρίσκονται στα άκρα της καμπύλης και επομένως οι υπερευφυείς πληθυσμοί θα έπρεπε να χαρακτηριστούν ως παθολογικοί μαζί με τους διανοητικώς καθυστερημένους.

Μοντέλα ερμηνείας της υγείας και της νόσου

Τα σύγχρονα επιστημονικά μοντέλα ερμηνείας της αιτιοπαθογένειας της ψυχικής υγείας και της νόσου είναι δύο, το βιοϊατρικό και το βιοψυχοκοινωνικό. Με την προοδευτική ωρίμανση της Ψυχιατρικής κατά τα τέλη του 19ου αιώνα, άρχισαν να κυριαρχούν θεωρίες σωματικές, κληρονομικές και κοινωνικοπολιτιστικές στο πλαίσιο της προσπάθειας για την οργάνωση μιας συγκροτημένης αντίληψης περί την αιτιοπαθογένεια, τη θεραπεία και την ερμηνεία των ψυχιατρικών διαταραχών. Η μεταξύ τους αντιπαλότητα ήταν ισχυρή και, καθώς ήταν συναρτημένες με τις τρέχουσες πολιτικοφιλοσοφικές ιδεολογίες, οι οπαδοί της μιας θεωρίας απέκλειαν τις άλλες, πολλές φορές με φανατισμό. Σήμερα, παρά το ότι τείνουν να συγχωνευθούν σε ένα βιοψυχοκοινωνικό σύστημα ερμηνείας των ψυχιατρικών νόσων, υπάρχουν ακόμη δυσκολίες στη συνεργασία μεταξύ της κλασικής κλινικής Ιατρικής και της βιοψυχοκοινωνικής προσέγγισης.

Οργανικά ψυχοσύνδρομα και άνοιες (F00–F09) Περιλαμβάνονται:  άνοια στη νόσο Alzheimer,  αγγειακή άνοια,  άνοια σε άλλα νοσήματα που ταξινομούνται αλλού,  μη καθορισμένη άνοια,  οργανικό αμνησιακό σύνδρομο που δεν προκαλείται από αλκοόλ και άλλες ψυχοδραστικές ουσίες,  παραλήρημα που δεν προκαλείται από αλκοόλ και άλλες ψυχοδραστικές ουσίες,  άλλες ψυχικές διαταραχές που προκαλούνται από εγκεφαλική βλάβη και δυσλειτουργία και από φυσική νόσηση,  διαταραχές της προσωπικότητας και της συμπεριφοράς που οφείλονται σε εγκεφαλικό νόσημα, εγκεφαλική βλάβη και δυσλειτουργία, και  μη καθορισμένες οργανικές ή συμπτωματικές ψυχικές διαταραχές. BLOOG