ΕΥΡΩΠΑΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ. ΕΚΤΟΣ ΑΠΟ ΤΑ ΘΥΡΑΝΟΙΞΙΑ ΠΟΥ ΕΙΔΑΜΕ, ΥΠΑΡΧΕΙ Η ΥΠΟΔΟΜΗ

 

ΕΥΡΩΠΑΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

ΕΚΤΟΣ ΑΠΟ ΤΑ ΘΥΡΑΝΟΙΞΙΑ ΠΟΥ ΕΙΔΑΜΕ, ΥΠΑΡΧΕΙ ΑΥΤΗ Η ΥΠΟΔΟΜΗ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑ

Τον 13-14o αιώνα η κοσμική αρχιτεκτονική πλατειών και αναφορά σε καλλιτέχνες

Στην Ανατολή ο κάθε ρυθμός διαρκούσε χιλιάδες χρόνια και δεν φαινόταν να υπάρχει λόγος να αλλάξει. Η Δύση ουδέποτε γνώρισε αυτή την ακινησία Ήταν πάντα ανήσυχη ψάχνοντας για νέες λύσεις και νέες ιδέες

Ο ρομανικός ρυθμός δεν κράτησε περισσότερο από ένα αιώνα

Μόλις κατόρθωσαν οι καλλιτέχνες να φτιάξουν τις θολωτές σκεπές στις εκκλησίες τους και να διαρρυθμίσουν τα αγάλματα τους με το νέο μεγαλόπρεπο τρόπο, μια καινούργια αντίληψη έκανε όλες αυτές τις νορμανδικές και ρομανικές εκκλησίες να φανούν αδέξιες και ξεπερασμένες. Η νέα αντίληψη γεννήθηκε στη Βόρεια Γαλλία ήταν η αρχή που διέπει τον γοτθικό ρυθμό. Φαινομενικά θα έλεγε κανείς ότι επρόκειτο για τεχνική κυρίως επινόηση αλλά αν λογαριάσουμε τις συνέπειες είναι κάτι πολύ σημαντικότερο.

Ανακάλυψαν τότε πως η μέθοδος της θολωτής σκεπής με διασταυρούμενα τόξα θα μπορούσε να εξελιχτεί με πολύ μεγαλύτερη συνέπεια και με πολύ μεγαλύτερο εύρος από ότι φαντάστηκαν τότε οι αρχιτέκτονες του ρομανικού ρυθμού. Αν αλήθευε ότι οι πεσσοί ήταν αρκετοί για να υποστηρίζουν τις αψίδες ανάμεσα στις οποίες οι άλλες πέτρες ήταν απλό παραγέμισμα τότε όλοι ήταν συμπαγείς τοίχοι ανάμεσα

Οι βαρείς πέτρινοι τοίχοι ήταν άχρηστοι. Στη θέση τους μπορούσαν να μπουν μεγάλα παράθυρα Ιδανικό των αρχιτεκτόνων έγινε τότε να κτίζουν εκκλησίες με τον τρόπο που εμείς φτιάχνουμε θερμοκήπια εφόσον οι υπολογισμοί τους ήταν σωστοί.

Ήταν δυνατόν να γίνει μια εκκλησία εντελώς νέου τύπου ένα κτίριο από πέτρα, γυαλί τέτοιο που δεν είχε γνωρίσει ως τότε ο κόσμος. Αυτή είναι η βασική ιδέα του γοτθικού καθεδρικού ναού που αναπτύχθηκε στη Βόρειο Γαλλία από τα μέσα του δωδεκάτου αιώνα

Βέβαια αυτή η αρχή των σταυρωτών νευρώσεων δεν ήταν μόνο αρκετή για την επανάσταση που αποτελούσε ο γοτθικός ρυθμός. Χρειάστηκαν και μερικές άλλες τεχνικές επινοήσεις για να πραγματωθεί το θαύμα Οι στρογγυλές αψίδες του ρομανικού ρυθμού ήταν ακατάλληλες για το σκοπό που τις ήθελαν οι νέοι αρχιτέκτονες. Ο λόγος είναι τούτος. Αν θέλω να γεφυρώσω την απόσταση ανάμεσα σε δυο πεσσούς σε μια ημικυκλική αψίδα ένας μόνος τρόπος υπάρχει Ο Θόλος θα έχει πάντα ένα συγκεκριμένο ύψος, και ούτε περισσότερο ούτε λιγότερο. Αν θέλω να φτάσει πιο ψηλά πρέπει να κάνω την αψίδα πιο οξεία

Δεν ήταν όμως σωστό να αντιμετωπίζουμε τις εκκλησίες σαν άθλους αρχιτεκτονικής όταν βρισκόμαστε στο εσωτερικό μια γοτθικής εκκλησίας αρχίζουμε να καταλαβαίνουμε την περίπλοκη αμοιβαιότητα της ώθησης και της ΄ έλξης που συγκρατεί τον ψηλό θόλο. Οι νέοι καθεδρικοί ναοί έδωσαν στους πιστούς τη γεύση ενός διαφορετικού κόσμου .Θα είχαν ακούσει τα κηρύγματα τους και στους θρησκευτικούς ύμνους για την ουράνια Ιερουσαλήμ με τις πύλες από μαργαριτάρι τα ατίμητα πετράδια της τους δρόμους από καθαρό χρυσάφι και διάφανο γυαλί τώρα όμως το όραμα αυτό είχε κατέβει από τον ουρανό στη γη Οι τοίχοι αυτών των κτιρίων δεν ΄ήταν ψυχροί και εχθρικοί Ήταν από χρωματιστό γυαλί.

Οι πιστοί που παραδίδονταν στην ενατένιση όλης αυτής της ομορφιάς θα ένιωθαν πως είχαν φτάσει πλησιέστερα στο μυστήριο ενός κόσμου που βρίσκεται πέρα από την ύλη. Ακόμα και από μακριά αυτά τα απίστευτα κτίσματα μοιάζουν να διαλαλούν τη δόξα των ουρανών. Η πρόσοψη της Παναγίας των Παρισίων είναι ίσως το τελειότερο από όλα Τόσο διαφανής είναι η διάταξη των πυλών και των παραθύρων τόσο ανάλαφρο και γεμάτο χάρη ώστε ξεχνάμε το βάρος του πέτρινου όγκου και όλο το κτίριο μοιάζει να ανυψώνεται μπροστά μας σαν αντικατοπτρισμός. Παρόμοια αίσθηση ελαφράδας και έλλειψης βάρους δίνουν και τα γλυπτά που πλαισιώνουν τις πύλες σαν ουράνια στρατιά

Κατά την διάρκεια του 13^ου αιώνα μερικοί καλλιτέχνες προχώρησαν ακόμα περισσότερο στην προσπάθεια τους να δώσουν ζωή στην πέτρα Ο γλύπτης που ανέλαβε να παραστήσει τους δωρητές του καθεδρικού ναού στην Γερμανία μας πείθει ότι κάνει προσωπογραφίες πραγματικών ιπποτών της εποχής. Στο Βορρά η δουλειά στοuς καθεδρικούς ναούς ήταν το κύριο έργο των γλυπτών του δεκάτου τρίτου αιώνα Η βασική απασχόληση των ζωγράφων της εποχής εξακολουθούσε να είναι η εικονογράφηση των χειρογράφων. Το πνεύμα όμως ήταν τώρα πολύ διαφορετικό από την επιβλητική εικονογράφηση της ρομανικής περιόδου. Συγκρίνοντας τον ευαγγελισμό του δωδεκάτου αιώνα σε μια σελίδα από το ψαλτήρι του δεκάτου τρίτου αιώνα διαπιστώνουμε τον βαθμό της αλλαγής. Παριστάνει τον ενταφιασμό του Χριστού και η εικόνα είναι όμοια τόσο στο θέμα όσο και στο πνεύμα με το ανάγλυφο του Στρασβούργου.

Τον δέκατο τρίτο αιώνα οι καλλιτέχνες εγκατέλειπαν από καιρό σε καιρό τα βιβλία τους με τα παρόμοια σχέδια μόνο και μόνο για να παραστήσουν κάτι επειδή τους ενδιέφερε. Σήμερα δεν μπορούμε να καταλάβουμε τι σημαίνει αυτή η πρωτοβουλία Για εμάς ο καλλιτέχνης είναι ένας άνθρωπος με ένα χαρτί στο χέρι που σχεδιάζει εκ του φυσικού όποτε έχει διάθεση. Ξέρουμε όμως πως η μαθητεία και η αγωγή του καλλιτέχνη στον Μεσαίωνα ήταν πολύ διαφορετική Άρχιζε ως μαθητευόμενος κοντά σε κάποιο δάσκαλο τον οποίο βοηθούσε στην αρχή εκτελώντας απλώς τις οδηγίες του χρωματίζοντας τα δευτερεύουσας σημασίας κομμάτια ενός πίνακα Σιγά Σιγά μάθαινε πώς να σχεδιάζει έναν απόστολο και πώς να σχεδιάζει την Παναγία Μάθαινε να αντιγράφει εικόνες από παλιά βιβλία να τις προσαρμόσει σε πλαίσια ποτέ όμως στην σταδιοδρομία του δεν αναγκαζόταν να πάρει στα χέρια του ένα τετράδιο και να σχεδιάσει εκ του φυσικού. Ακόμα και όταν του ζητούσαν να παραστήσει ένα συγκεκριμένο πρόσωπο έναν επίσκοπο η έναν βασιλιά δεν έκανε κάτι που να του μοιάζει απόλυτα Στον Μεσαίωνα δεν υπήρχαν προσωπογραφίες όπως τις καταλαβαίνουμε εμείς Το μόνο που έκανε ο καλλιτέχνης ήταν να σχεδιάσει μια συμβατική μορφή και να προσθέσει τα εμβλήματα της εξουσίας Πως όμως οι καλλιτέχνες έφτιαχναν τόσο φυσικές μορφές; Επειδή η ιδέα να καθίσει κανείς απέναντι σε κάποιο αντικείμενο η σε κάποιο πρόσωπο και να το αντιγράψει τους ήταν ξένη, για αυτό είναι ακόμα πιο σημαντικό το γεγονός ότι οι καλλιτέχνες του δεκάτου τρίτου αιώνα σε μερικές περιπτώσεις σχεδίαζαν κάτι εκ του φυσικού. Το έκαναν όταν δεν υπήρχε συμβατικό σχέδιο στο οποίο θα μπορούσαν να στηριχτούν

Τον δέκατο τρίτο αιώνα την εποχή των μεγάλων καθεδρικών ναών, η Γαλλία ήταν η πλουσιότερη και η σπουδαιότερη χώρα της Ευρώπης. Το πανεπιστήμιο στο Παρίσι ήταν το πνευματικό κέντρο του Δυτικού κόσμου.

E. H GOMBRICH ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ Μορφωτικό Ίδρυμα Εθινικης τραπέζης Αθήνα 1994 

( Τζ. Αλμπάνη Μ.Κασιμάτη.Εικαστικές Τέχνες στην Ευρώπη, Ιστορία των Τεχνών στην Ευρώπη από τον Μεσαίωνα ωςτον 18ο. Πάτρα 2001)