ΜΥΣΤΙΚΟΣ ΔΕΙΠΝΟΣ ΤΟΥ ΛΕΟΝΑΡΝΤΟ

 

ΜΥΣΤΙΚΟΣ ΔΕΙΠΝΟΣ ΤΟΥ ΛΕΟΝΑΡΝΤΟ

Τα λίγα έργα που ολοκλήρωσε ο Λεονάρντο στην ωριμότητά του έφτασαν σε εμάς σε πολύ κακή κατάσταση. Έτσι όταν κοιτάμε την ξακουστή τοιχογραφία του < Ο Μυστικός Δείπνος> πρέπει ν αναλογιστούμε πώς ήταν όταν την έβλεπαν οι καλόγεροι για τους οποίους έγινε.

Το έργο σκεπάζει τον τοίχο μιας ορθογώνιας αίθουσας που χρησιμοποιούσαν για τραπεζαρία οι καλόγεροι του μοναστηριού Santa Maria Grazie στο Μιλάνο.

Πρέπει να φανταστούμε τα αποκαλυπτήρια της τοιχογραφίας , όταν πλάι στα ,μακρόστενα τραπέζια των μοναχών παρουσιάστηκε το τραπέζι του Χριστού με τους Αποστόλους. Ποτέ άλλοτε δεν είχε μετουσιωθεί το ιερό επεισόδιο με τρόπο τόσο προσιτό και φυσικό.

Ήταν σαν να είχε προστεθεί πάλι στην αίθουσα ένας άλλος χώρος όπου ο Μυστικός Δείπνος πήρε μορφή απτή. Πόσο καθαρά έπεφτε το φως επάνω στο τραπέζι κάνοντας τις μορφές να μοιάζουν σφαιρικές και στέρεες.

Το πρώτο πράγμα που θα έκανε ίσως εντύπωση στους μοναχους, ήταν η φυσικότητα με την οποία είχαν αποδοθεί όλες οι λεπτομέρειες, τα πιάτα πάνω στο τραπεζομάντιλο και οι πτυχές στα ρούχα

Τότε όπως και τώρα οι πολλοί άνθρωποι έκριναν τα έργα της τέχνης, ανάλογα με το πόσο έμοιαζε στη φύση .Αυτή όμως ήταν η πρώτη αντίδραση

Αφού θα είχαν θαυμάσει αρκετά αυτή την εκπληκτική ψευδαίσθηση της πραγματικότητας , οι μοναχοί θα άρχιζαν να εξετάζουν τον τρόπο με τον οποίο παρουσίασε τη σκηνή ο Λεονάρντο.

Τίποτε σε αυτό το έργο δε θύμιζε παλαιότερες παραστάσεις του ιδίου θέματος.

Στις παραδοσιακές εκδοχές οι Απόστολοι κάθονταν ήρεμα στη σειρά στο τραπέζι, μόνο ο Ιούδας ξεχώριζε απομονωμένος, ενώ ο Χριστός πρόσφερε γαλήνια τη Θεία Μετάληψη.

Η νέα παράσταση ήταν πολύ διαφορετική

Είχε συγκίνηση και δραματικότητα

Ο Λεονάρντο όπως και ο Τζιότο παλαιότερα ανέτρεξε στη Γραφή και προσπάθησε να εκφράσει οπτικά τη στιγμή που ο Χριστός είπε

<Αμήν λέγω υμίν οτι εις εξ υμών παραδώσει με. Και λυπούμενοι σφόδρα ήρξαντο λέγειν αυτω έκαστος αυτών μητι εγώ ειμί Κύριε; . (Ματθαίον 21-22)

Αυτά τα ερωτήματα και αυτά τα νεύματα είναι που δίνουν κίνηση στην παράσταση.

Ο Χριστός έχει μόλις ξεστομίσει τις τραγικές λέξεις και οι Απόστολοι που βρίσκονται δίπλα τους αποτραβιούνται με τρόμο. Μερικοί φαίνονται να Τον βεβαιώνουν για την αγάπη τους και την αθωότητα τους, άλλοι αναρωτιούνται με σοβαρότητα ποιον εννοεί ο Κύριος και άλλοι περιμένουν κάποια εξήγηση.

Ο Πέτρος πιο ορμητικός από όλους τρέχει στον Ιωάννη που κάθεται στα δεξιά του Χριστού

ψιθυρίζοντας κάτι στο αυτί του Ιωάννη ,σπρώχνει χωρίς να το θέλει προς τα μπρος τον Ιούδα, που ενώ είναι αποκομμένος από τους άλλους μοιάζει ωστόσο απομονωμένος.

Είναι ο μόνος που ούτε ρωτά ούτε χειρονομεί .

Σκύβει μπροστά και κοιτά καχύποπτα η θυμωμένα , δημιουργώντας μια δραματική αντίθεση με τη μορφή του Χριστού που κάθεται ήρεμος και καρτερικός μέσα στην αναταραχή.

Αναρωτιέται κανείς πόσο καιρό θα χρειάστηκαν οι πρώτοι θεατές για να συνειδητοποιήσουν την τέχνη που απαίτησε ο έλεγχος αυτής της δραματικής κίνησης .

Παρά τη συγκίνηση που προκάλεσαν τα λόγια του Χριστού δεν υπάρχει τίποτα το χαώδες στη σύνθεση

ΟΙ δώδεκα Απόστολοι μοιάζουν να σχηματίζουν εντελώς φυσιολογικά τέσσερεις ομάδες η κάθε μια από τρεις που συνδέονται μεταξύ τους με χειρονομίες και κινήσεις.

Υπάρχει τόση τάξη σε αυτή την ποικιλία και τόση ποικιλία σε αυτή την τάξη που είναι αδύνατο να εξαντλήσουμε αυτή τη σύνθεση το αρμονικό παιχνίδι της κίνησης και της αντικινησης .

Είδαμε πως προσπάθησαν οι καλλιτέχνες εκείνης της γενιάς να συνδυάσουν τις απαιτήσεις του ρεαλισμού και του σχεδίου

Θυμόμαστε πως οι λύσεις του Πολαγιούλο μας φάνηκαν αφύσικες και άκαμπτες στην περίπτωση του Αγίου Σεβαστιανου

Ο Λεονάρντο που δεν ήταν πολύ μεταγενέστερος , έλυσε το πρόβλημα με φανερή άνεση.

Αν ξεχάσουμε για μια στιγμή το θέμα μπορούμε παρόλα αυτά να χαρούμε τον ομορφο συνδυασμό των μορφών

Η σύνθεση έχει εκείνη την αβίαστη ισορροπία και αρμονία που χαρακτήριζε τη γοτθική ζωγραφική και που προσπάθησαν να ξαναβρούν ο καθένας με τον δικό του τρόπο.

Ζωγράφοι σαν τον Βαν ντεν Βέυντερ και τον Μποτιτσέλι

Ο Λεονάρντο όμως δεν αναγκάστηκε να θυσιάσει το σωστό σχέδιο η την ακρίβεια της παρατήρησης για να πετυχει ενα ικανοποιητικό περίγραμμα

Αν ξεχάσουμε την ομορφιά της σύνθεσης βρισκόμαστε ξαφνικά αντιμέτωποι με μια αίσθηση της πραγματικότητας τόσο πειστική και εντυπωσιακή όσο τα έργα του Μασάτζιο η του Ντονατέλο.

Πέρα από τα τεχνικά θέματα όπως η σύνθεση και σχεδιαστική ικανότητα εκείνο που πρέπει να θαυμάσουμε είναι η διεισδυτικότητα του Λεονάρντο σε ότι αφορά τη συμπεριφορά και τις αντιδράσεις των ανθρώπων και η δύναμη της φαντασίας που έκανε εφικτή την παρουσίαση της σκηνής

Κάποιος σύγχρονος μας πληροφορεί πως έβλεπε συχνά τον Λεονάρντο να δουλεύει το <Μυστικό δείπνο>

Ανέβαινε πάνω στη σκαλωσιά και στεκόταν μπροστά στη τοιχογραφία μέρες ολόκληρες με σταυρωμένα χέρια , κοιτάζοντας με κριτικό μάτι τι είχε κάνει πριν προσθέσει μια πινελιά

Το αποτέλεσμα αυτού του στοχασμού είναι που μας κληροδότησε και ακόμα και κατεστραμμένος <ο Μυστικός Δείπνος> παραμένει ένα από τα μεγάλα θαύματα της ανθρώπινης μεγαλοφυΐας.

E,H GOMBRICH ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΌ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΜΟΡΦΩΤΙΚΌ ΙΔΡΥΜΑ ΕΘΝΙΚΗΣ ΤΡΑΠΕΖΗΣ . Αθήνα 1998