ΕΥΡΩΠΑΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ
(έχω αφαιρέσει αρκετά για να μη γίνονται κουραστικά, αλλά να αποκτάμε και μια ευρυμάθεια, ίσως και εμβρίθεια . Μερικά απο αυτά τα έχουμε μάθει και τα έχουμε ξεχάσει.Δια βίου εκπαίδευση )
Η Βίβλος είναι το σύνολο από ιστορίες και αφηγηματικό υλικό, και εξακολουθεί να είναι ο κεντρικός άξονας της σκέψης μας του πολιτισμού. Εκεί αναπτύχθηκαν μια σειρά από θέματα που ταξίδευαν με τις μετακινούμενες φυλές της Αραβίας και απλώθηκαν καθώς κυλούσαν οι αιώνες σε αυτοκρατορίες που καλύπτουν όλη σχεδόν την έκταση του πλανήτη, δημιουργώντας έτσι ένα πλήθος από δόγματα ιουδαϊκά και χριστιανικά. Ο Ιουδαϊσμός και ίσως ακόμα περισσότερο η ιουδαϊκή σκέψη καθ’ όλη την διάρκεια της ιστορίας τους ,είχαν την τάση να αφομοιώνουν τις επιδράσεις, και τις σκέψεις που έρχονται απ έξω και να προβαίνει σε νέες συνθέσεις έτσι ώστε η ελληνορωμαϊκή κληρονομιά συγχωνεύτηκε υπό ορισμένες συνθήκες με τις ιουδαιοχριστιανικές δοξασίες.
Η Βίβλος πηγή της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας.
Η Βίβλος ως φορέας αυτής της κληρονομιάς είναι μια συλλογή κειμένων που διαφέρουν πολύ μεταξύ τους και είναι το σύνολο των κειμένων της παλαιάς Διαθήκης στο οποίο οι χριστιανοί προσθέτουν και την Καινή διαθήκη.
Το σχήμα αυτό περιλαμβάνει κείμενα πολλών ασύμπτωτων ειδών χρονικά, ιστορικά αφηγήματα, ύμνους θρησκευτικούς και ερωτικούς, ιστορίες και ανέκδοτα διάσπαρτα σε όλη την Ανατολή. Όπως διαπιστώθηκε από ορισμένες έρευνες τα κείμενα αυτά χρονολογούνται από το 1000π.χ. έως το 3ο μετά Χριστό αιώνα . Τα περισσότερα κυκλοφόρησαν στη Παλαιστίνη και σε μακρινότερους τόπους.
Ως κείμενο η Βίβλος είναι η βάση της πολιτισμικής παράδοσης των λαών της Δύσης. Καθώς προχωρούσαν οι αιώνες, η Βίβλος όχι μόνο ενσωματώθηκε στο τυπικό των θρησκειών, αλλά έγινε και ένα κομμάτι της καθημερινής ζωής. Επάνω στο ίδια κείμενο γραμμένα εβραϊκά για τους Εβραίους, λατινικά και ελληνικά για τους χριστιανούς. Έτσι θεμελιώνεται ολόκληρος ο πολιτισμός.
Η Βίβλος σήμερα (δηλαδή η Αγία Γραφή ) είναι το κείμενο με τη μεγαλύτερη διάδοση σε όλο τον κόσμο. Έχει μεταφραστεί ολόκληρη σε 600 γλώσσες, σε χίλιες εξακόσιες αν λάβουμε υπόψη και τις τμηματικές μεταφράσεις. Έως την εποχή της εκκοσμίκευσης ολόκληρη σχεδόν η ευρωπαϊκή λογοτεχνία μπορεί να θεωρηθεί θρησκευτική, και πολλές φορές αντιθρησκευτική, όπως η ερωτική ποίηση.
Ακόμα όμως και στις αντιθρησκευτικές εκδοχές της η λογοτεχνία αυτή διαπνέεται από την Ιουδαιοχριστιανική θέα του κόσμου.
Στα εκκλησιαστικά κηρύγματα όπως και στα μυστήρια, στους ύμνους στις παροιμίες και τις παραβολές, στα φιλοσοφικά συγγράμματα η στα λαϊκά τραγούδια παντού αντιλαμβανόμαστε τα τραγούδια της ελληνορωμαϊκής κληρονομιάς μέσα σε όλες τις παραλλαγές και τις μορφές που πήρε πρώτα στα λατινικά και μετά στις διάφορες ομιλούμενες γλώσσες.
Η ιστορία της καθεμιάς εθνικής λογοτεχνίας αρχίζει με μια αποτύπωση θεμάτων και μορφών από την Βίβλο.
Ένα τεράστιος αριθμός των έργων που αντλούν θέματα, διατυπώσεις και διηγήσεις από τη Βίβλο, αποτελούν όλα μαζί τη λεγόμενη βιβλική λογοτεχνία. Με τη στενή έννοια του όρου ο όρος βιβλική λογοτεχνία καλύπτει λογοτεχνικά κατ΄εξοχή έργα που για θρησκευτικούς και διδακτικούς λόγους αναφέρονται σε μια βιβλική διήγηση. Ιστορίες σε πεζό ή σε στίχους θαύματα πάθη σχολικά έργα.
Καθένας από τους πρωταγωνιστές των κειμένων της Παλαιάς Διαθήκης και καθένα από τα θέματα, γέννησαν σειρές ολόκληρων έργων αρχίζοντας από τον Αδάμ και την Εύα, και προχωρώντας στον Αβελ και στον Κάιν.
Οι μεγάλες μορφές της Καινής Διαθήκης εμφανίζονται επίσης στη λογοτεχνία. Ο ίδιος ο Ιησούς Χριστός βρίσκεται στο κέντρο παρά πολλών έργων.
Ξαναεμφανίζεται ως λογοτεχνικό θέμα τον 19ο αιώνα στα έργα του Στράους και του Ρενάν στην ιστορία του Χριστού.
Η γενίκευση και η μεταφορά του προσώπου του Χριστού σαν μια δεύτερη ανάσταση, αρχίζει με τον Ντοστογιέφσκι. (στον Μέγα Ιεροεξεταστή και στους αδελφούς Καραμαζώφ. )
Η Παναγιά και οι απόστολοι και κατά κύριο λόγο το τραγικό αντιφατικό πρόσωπο του Ιούδα, έχουν εμπνεύσει εκατοντάδες έργων. Η αποκεφάλιση του Ιωάννη με την εντολή του Ηρώδη Αντύπα που σύμφωνα με την παράδοση έγινε για να ικανοποιηθεί η κόρη του η Σαλώμη, επαναλαμβάνεται με ένα πλήθος παραλλαγές σε ολόκληρη την ευρωπαϊκή λογοτεχνία τον 19ο αιώνα.
Η μεταστροφή του Παύλου στον δρόμο προς την Δαμασκό γίνεται ένα θέμα κλειδί για να σηματοδοτήσει τις ιδεολογικές μεταστροφές που συμβαίνουν στον 19ο αιώνα. (το γνωστό Σαούλ τι με διώκεις)
Οι μεγάλες θρησκευτικές γιορτές Πάσχα, Πεντηκοστή, Χριστούγεννα με το θρησκευτικό τυπικό, τα έθιμα, την ατμόσφαιρά τους, έχουν εμπνεύσει όπως είναι φυσικό μια ολόκληρη λογοτεχνία, από τραγούδια ,σκηνικά δρώμενα και έργα, που αντλούν το θέμα τους από τις γιορτές αυτές.
Ο ρυθμός των ψαλμών είναι φανερός επίσης στη γραφή του Νίτσε. Οι λεκτικοί τρόποι της Βίβλου διαμορφώνουν το ύφος του Ραμύ. Ο εσθονός θεωρητικός Γιόύρι Λότμαν υποστηρίζει ότι όλες οι εποχές εκφράζονται με δυο κώδικες. Ο ένας είναι ο κώδικας των Γραφών και ο άλλος ο κώδικας της ελληνορωμαϊκής αρχαιότητας.
Η ιουδαιοχριστιανική κληρονομιά επιδρά και με έναν άλλο τρόπο στην ευρωπαϊκή λογοτεχνία. Όχι μόνο η βιβλική διήγηση, και το βιβλικό ύφος αλλά και τα βαθύτερα προβλήματα, και το φιλοσοφικό όραμα έχουν εμπνεύσει ένα μεγάλο αριθμό έργων.
Ύστερα από τον Δάντη και τον Μίλτωνα ο Φάουστ του Γκαίτε και αργότερα τα έργα του Λαμαρτίνου και το βιβλίο του προσκυνητή ρομαντικού πολωνού ποιητή η έρημη χώρα, δίνουν το μέτρο αυτής της προσπάθειας. Όλα αυτά τα κείμενα ξεκινούν από μια οικουμενική συνθετική αντίληψη της ιστορίας, και πορεύονται προς ένα σκοπό, εξετάζοντας το πρόβλημα της πίστης,
και της λογικής. Όλα αυτά υπογραμμίζουν τη διαμάχη του ατόμου και της κοινότητας, και θέτουν ερωτήματα για τον ρόλο του Θεού.
Το πρόβλημα του ατόμου και της ιστορίας, το πρόβλημα της λύτρωσης και της ατομικής σωτηρίας, είναι ένα ακόμα από τα κεντρικά θέματα της λογοτεχνίας.
Η θέα του Κόσμου του Φώλκνερ πλησιάζει προς τον Ντοστογιέφσκι και κατά κάποιο τρόπο έχει επηρεαστεί από αυτόν.
Αναφερόμενοι συνοπτικά στον Ντοστογιέφσκι, βρισκόμαστε απέναντι σε ένα συγγραφέα που τα έργα του είναι βαθιά σφραγισμένο από την ιουδαϊκή χριστιανική θέα του κόσμου με παραλλαγές. Η έννοια του προπατορικού αμαρτήματος μεταφερμένη στην έννοια τους εγκλήματος, ερμηνεύεται μέσα στα σύγχρονα πλαίσια.
Το θέμα του εγκλήματος και της τιμωρίας δεν βρίσκεται μόνο στο μεγάλο ομώνυμο μυθιστόρημα αλλά παντού σε όλα τα έργα . Δεν έχει διευκρινιστεί αν οι ρίζες αυτής της βαθύτατης ενοχής ανάγονται σε εβραϊκή αντίληψη της ύπαρξης. Σε κάθε περίπτωση το πρόβλημα της ενοχής είναι εμπλουτισμένο από τις φρουδιανές ερμηνείες. Βρίσκεται στο κέντρο ολόκληρης της λογοτεχνίας του 20ου αιώνα.
Την λύτρωση φέρνει ο Μεσσίας που ελευθερώνει τον άνθρωπο από το βάρος της ενοχής. Ο Μεσσίας δίνει τέλος στα ανθρώπινα δεινά, και φέρνει την απόλυτη ισότητα. Η ιδέα του Μεσσία είναι βαθιά ριζωμένη σε ολόκληρη την ευρωπαϊκή σκέψη.
Η μεσσιανική προσδοκία είναι ένα από τα ουσιώδη χαρακτηριστικά των κοινωνικών κινημάτων.
Ο προφήτης είναι ένα από τα χαρακτηριστικά φαινόμενα του ιουδαίου χριστιανικού κόσμου. Είναι παρών στους προβιβλικούς πολιτισμούς .
Ο ρόλος του ατόμου και η αυτονομία της ανθρώπινης προσωπικότητας στο πλαίσιο ενός κόσμου που ορίζεται από την θεία βούληση, καθώς και οι συγκρούσεις που προκύπτουν, εκφράστηκαν με εξομολογήσεις προφορικές και γραπτές και αργότερα με αυτοβιογραφίες. Οι εξομολογήσεις του Αγίου Αυγουστίνου είναι το πρώτο από αυτά τα κείμενα Στο έργο αυτό παρακολουθούμε την ανάπτυξη της χριστιανικής διάστασης, της σωτηρίας και το δράμα του ανθρώπου, καθώς ανακαλύπτουμε και τον ρόλο της μνήμης. Οι εξομολογήσεις δείχνουν επίσης μια πάλη με το έγκλημα με τα ένστικτα και την τύψη.
Ο προφήτης είναι ένα από τα χαρακτηριστικά φαινόμενα του ιουδαίου χριστιανικού κόσμου. Είναι παρών στους προβιβλικούς πολιτισμούς .
Μια γενιά λογοτεχνικών έργων έχει την καταγωγή της στο έργο του Αυγουστίνου, όπως, τα έργα του Πετράρχη και του Δάντη η vita nova , και η Divina Comedia
Η ιστορία των θρησκειών ως λογοτεχνικό θέμα
Η μεταφορά της ιστορίας των θρησκειών στη θεματική της λογοτεχνίας, είναι ένα ολόκληρο ιδιαίτερο κεφάλαιο της ιστορίας των ευρωπαϊκών γραμμάτων. Η ιστορία της θρησκείας αποτελεί ευθύς εξ αρχής λογοτεχνικό αντικείμενο. Αργότερα μετατρέπεται σε λογοτεχνικό θέμα Θα θυμηθούμε για παράδειγμα την ελευθερωμένη Ιερουσαλήμ του Τάσσο. Το θέμα αυτό επανέρχεται συχνά στην λογοτεχνία, στην όπερα και στη ζωγραφική του 19ου αιώνα.
Η θρησκευτική λογοτεχνία ήταν φυσικό να αναπτυχθεί νωρίτερα μέσα στους κόλπους του καθολικισμού, όπως μαρτυρούν τα έργα των πατέρων της εκκλησίας, καθώς και ολόκληρη η μεσαιωνική λογοτεχνική παραγωγή. Ύστερα από την αναγέννηση η σύνοδος του Τρέντο αναδιοργανώνει την εκκλησία με την βοήθεια των Ιησουϊτών, και γεννιέται τότε μια μεγάλη θρησκευτική λογοτεχνία μπαρόκ.
Στα τέλη του 18ου αιώνα και στις αρχές του 19ου ο γερμανικός ρομαντισμός που ξεκινάει σαν κίνηση άμυνας απέναντι στην ποταπή πραγματικότητα, στηρίζεται μεταξύ άλλων και σε μια νέα αντίληψη της θρησκείας.
Η ελληνορθόδοξη πολιτισμική σφαίρα είναι ένας ξεχωριστός κόσμος.
Στο Βυζάντιο και αργότερα στο σλαβικό κόσμο η θεολογία της εκκλησίας εξελίχτηκε. Το μυστήριο της θέωσης η πνευματική παρουσία του Χριστού, η έμπνευση από το ευαγγέλιο είναι τα χαρακτηριστικά της εξέλιξης αυτού του κόσμου.
Μια από τις κινητήριες δυνάμεις της λογοτεχνικής δημιουργίας βαίνει ακριβώς μέσα από την σύγκρουση των ιουδαϊκών αξιών, με άλλες αξίες όπως οι ελληνορωμαϊκές ή επιστημονικές. Η σύγκρουση παρούσα στην Αναγέννηση γίνεται καθοριστική δύναμη της φιλοσοφίας του Σπινόζα, και επανέρχεται με τον Πασκάλ και τον Μολιέρο.
Ο μύθος του Δον Ζουάν και όλα τα έργα που τον ξαναδουλεύουν βεβαιώνουν την ύπαρξη της ΄σύγκρουσης αυτής
Την μακριά περίοδο που εκτείνεται από τον 8ο έως τον 13ο πολλοί συγγραφείς έχουν σημασία για τον ευρωπαϊκό λογοτεχνικό θησαυρό.
Οι πέντε αιώνες του Μεσαίωνα πριν από την εμφάνιση στο προσκήνιο των μεγάλων ευρωπαϊκών Κρατών, είναι πλούσιοι σε πολιτικές αναστατώσεις οι οποίες επηρεάζουν όχι μόνο σε γενικότερες εθνικές ισορροπίες, αλλά και την εθνική συνείδηση και την συνείδηση της κοινότητας που συμβαίνει να συνδέεται κάθε φορά με αυτές.
Κοιτάζοντας την εξέλιξη των ευρωπαϊκών λογοτεχνιών πρέπει να αντιληφθούμε την ύπαρξη δυο κόσμων. Ο ένας είναι ο Βυζαντινός που περιλαμβάνει όχι μόνο την αυτοκρατορία της Κωνσταντινούπολης, αλλά και τις σλαβικές περιοχές που δέχτηκαν τις ελληνικές παραδόσεις θρησκευτικές και λογοτεχνικές προσαρμοσμένες στις δικές τους γλώσσες. Στην Δύση σε όλη την διάρκεια της περιόδου και ειδικότερα στο διάστημα της καρλομαγνικής αναγέννησης (9ο αιώνας ) καθώς και την εποχή άνθησης των σχολών (12ο αιώνας) τα λατινικά εξακολουθούν να είναι η γλώσσα της λογοτεχνικής δημιουργίας. Είναι αδύνατον να μελετήσουμε μια εθνική λογοτεχνία χωρίς να λάβουμε υπόψη τα λατινικά
Ηθικολογική λογοτεχνία
Με κύριο χαρακτηριστικό της την προτρεπτική επιδίωξη, και την αλλαγή της συμπεριφοράς των αναγνωστών, η ηθολογική λογοτεχνία παίρνει πολλές μορφές. Διακρίνουμε πρώτα την ποίηση των γνωμικών και την λογοτεχνία των ρήσεων.
Η αναφορά σε παραδείγματα που εξάρουν ένα ηθικό συλλογισμό γνωρίζει ιδιαίτερη εξάπλωση στην Γερμανία με την ποίηση των ρύσεων.
Ένας μείζων ρόλος ανήκει στον μυθοποιό Αίσωπο, αναγνωρισμένο δάσκαλος της ελληνικής παράδοσης από την αλεξανδρινή εποχή μέχρι το τέλος του 12ου αιώνα.
Ο έρωτας είναι αγνός επειδή είναι δοσμένος από την φύση, και απαιτεί την άσκηση της λογικής μέσα στο πλαίσιο των κανόνων της καλής συμπεριφοράς αλλά είναι και η πηγή όλων των κακών.
Οι ευχάριστες ιστορίες και οι μικροί αριθμοί είναι σύντομα αφηγήματα τα οποία χρησιμοποιώντας κάποτε θέματα ευρύτατα γνωστά (το παιδί του χιονιού ) έχουν μια αφηγηματική δομή, που ενεργοποιεί ένα κοινότυπο υλικό. Σατιρίζοντας ορισμένες κοινωνικές κατηγορίες, τα κείμενα αυτά μπορούν να είναι με μίσος στις γυναίκες, αλλά συχνά παρουσιάζουν την γυναίκα σαν κυρίαρχη του παιχνιδιού. Ο τόνος γενικά είναι κωμικός, και φτάνει στην τραγικότητα. Οι διηγήσεις αυτού του είδους αναπτύσσονται στην Γαλλία τον 13ο αιώνα, και εξακολουθούν να υπάρχουν τον 14ο αιώνα στη Γερμανία. Ο Στρικερ οικοδομεί εν κύκλο ιστοριών με κέντρο τον εφημέριο Αμις τον 13ο αιώνα όπου έγινε μεγάλη επιτυχία
Για τις πονηρίες της Αλεπούς, ξεκινάμε από την μεταμφίεση του ανθρώπου σε ζώο. Η λογοτεχνία της Αλεπούς συνδυάζει σε μεταβλητές ποσότητες την παρατήρηση των ζώων, το παράλογο και την διδαχή. Απαρτίζεται από λατινικά.
Στο τέλος του 13ου αιώνα σε καθεμιά από τις ευρωπαϊκές χώρες που διαγράφουν μεταξύ τους τον βαθμό τη πολιτισμικής τους ανάπτυξης, υπάρχει και μια εθνική λογοτεχνία. Αυτό σημαίνει ότι όχι μόνο μπορεί καθένας να προσεύχεται στη δική του γλώσσα όπως το επιθυμούσαν οι κήρυκες του ευαγγελίου, αλλά μπορεί ακόμα να περιγράφει τον κόσμο που βλέπει γύρω του και να τον γεμίζει με τα δημιουργήματα της φαντασίας του, χωρίς να χρειάζεται να μιλάει άλλες γλώσσες.
Ιστορία της Ευρωπαϊκής Λογοτεχνίας, Ευρωπαϊκά γράμματα. Σάκολης Τόμος Α,Β. Πάτρα 1999
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου