ΕΥΡΩΠΑΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ
ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΣΑΙΞΠΗΡ ΠΟΥ ΜΕ ΤΑ ΕΡΓΑ ΤΟΥ ΕΧΕΙ ΑΝΑΦΕΡΘΕΙ ΣΕ ΟΛΑ ΚΑΙ ΕΙΝΑΙ ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΑ. ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΒΕΒΑΙΑ ΦΙΛΟΣΟΦΟΣ Η ΜΥΣΤΗΣ, ΛΕΜΕ ΓΙΑ ΤΟ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΕΙΔΟΣ
Ο Σαίξπηρ αντρώνεται και ωριμάζει σαν συγγραφέας στη διάρκεια της ελισαβετιανής περιόδου .Ζει και γράφει λοιπόν ανάμεσα σε δυο κόσμους σε δυο αιώνες Τυδώρ και Στιούαρτ.
Ο 16ο αιώνας των Τυδώρ θα σημαίνει πάντα την Αγγλία των τριών μεγαλείων του βασιλικού, του εθνικού και του πολιτιστικού . Σ τη διάρκεια αυτών των δυο αιώνων η Αγγλία θα έχει πρωτοπορία των παγκόσμιων ιστορικών εξελίξεων σε όλους τους τομείς. Δίκαια λοιπόν ολόκληρη αυτή η περίοδος που είναι ο προσδιορισμός της σαικσπηρικής δημιουργίας, έχει πολιτογραφηθεί από την ιστορία ως εποχή της Αγγλικής Αναγέννησης.
Η Αγγλική αναγέννηση όμως δεν αυτοολοκληρώνεται μέσα στα στενά τοπικά και χρονικά πλαίσια. Μια πορεία της οποίας η αφετηρία τοποθετείται στις ιταλικές πόλεις Φλωρεντία Βενετία κλπ. Τον 13 αιώνα.
Η δραματουργία του Σαίξπηρ αγκαλιάζει ολόκληρη την εποχή της Αναγέννησης στη διαχρονική ως τις μέρες του ανάπτυξη της και στα μηνύματα της για το μέλλον.
Ασφαλώς ο Σαίξπηρ δεν είναι ένας κοσμοπολίτης συγγραφέας ούτε ένας βιογράφος ιστορικών προσωπικοτήτων και όταν τοποθετεί το σκηνικό πλαίσιο των έργων σε άλλους τόπους και χρόνους, βασικά επιδιώκει να προβάλλει προβλήματα της σύγχρονης ζωής του. Είναι όμως φανερό ότι γνωρίζει σε βάθος το υλικό που χρησιμοποιεί και κυρίως ότι έχει συλλάβει τη βαθύτερη ενοποιητική γραμμή και τις αντιστοιχίες ανάμεσα στα προβλήματα των διάφορων καιρών και τόπων στους οποίους κινεί τα έργα του και εκείνων της αγγλική πραγματικότητας .
Έτσι και οι τύποι που ενσαρκώνουν τα έργα του δεν αποτελούν στιγμιότυπα ενός περιορισμένου χρονικού και τοπικού πλαισίου, αλλά πραγματικότητες με επιβεβαίωση στον χρόνο και τόπο.
Είναι φυσικά εντελώς αδύνατον να μεταφερθεί εδώ η ανεπανάληπτη ατμόσφαιρα των ερωτικών σκηνών των σαικσπηρικών έργων το αστραφτερό παιχνίδισμα των συναισθηματικών και πνευματικών διαξιφισμών η δροσιά, η φρεσκάδα, η εσωτερική ιδιαιτερότητα, το πάθος και η δύναμη, η ομορφιά και η μαγεία της αγάπης ,είναι επίσης αδύνατον να επεκταθούμε σε ολόκληρη την κλίμακα των παραλλαγών στο συνολικό σεξπηρικό έργο ερωτικών δεσμών .
Ρωμαίος και Ιουλιέτα. Φερδινάνδος και Μιράντα .Έμπορος της Βενετίας .Οθέλλος και Δυσδαιμόνα .μέσα στις τόσες διαφορετικότητες των τεσσάρων αυτών ζευγαριών ποιες είναι οι κοινεςς βάσεις οι αξίες που τα θεμελιώνουν και τα καταξιώνουν .
Η απόφαση για την σύναψη του δεσμού παίρνεται από τους εραστές
Η αμοιβαία έλξη που θεμελιώνει το δεσμό είναι αξεχώριστα ολοκληρωτική βιολογική, αισθητική και ταυτόχρονα ψυχοπνευματική
Η δύναμη του αισθήματος κάνει το δεσμό ακατανίκητο ακόμα και από το θάνατο Ο θάνατος του Ρωμαίου και της Ιουλιέτας θα σημάνει το θρίαμβο της αγάπης του, μιας παντοδύναμης αγάπης που θα σαρώσει το φεουδαρχικό οικογενειακό δίκαιο και τις αιματηρές φεουδαρχικές έχθρες .
Οι ψυχικές ιδιότητες και οι πνευματικές ικανότητες με τις οποίες προικίζει τις ηρωίδες του ,η ποιότητα του αισθήματος, η εκτίμηση και ο σεβασμός που απολαμβάνουν από τον εραστή σύντροφό τους και ο ενεργητικός ρόλος που διαγράφουν οι ιδέες στην διαδρομή του δεσμού. Η Πόρσια στον έμπορο της Βενετιάς δίνει λύσεις σε όλα σχεδόν τα θέματα.
Τοποθετεί τις γυναίκες δίπλα στον άντρα σε θέση ουσιαστικής ισότητας παρά του ότι πολλές φορές ο Σαίξπηρ ιδιαίτερα στο ημέρωμα της στρίγγλας, αλλά και αλλού, ίσως από φραστικό μόνο περιεχόμενο χρησιμοποιεί γλώσσα αντρικής υπεροχής.
Ο δεσμός θεωρείται πάντα σαν υπέρτατη ομορφιά ευτυχία και ευλογία μαζί. Ίσως αντί να σχολιάσει κανείς θα πρέπει να σκεφτεί πόσοι ερωτικοί δεσμοί της δικής μας εποχής ύστερα από 400 χρόνια μετά από τόσες κοινωνικές τεχνικές και πολιτιστικές προωθήσεις καθώς και φεμινιστικές κινητοποιήσεις περιέχουν την ομορφιά την καθαρότητα την ολοκλήρωση και την δύναμη των σαικσπηρικών. Ίσως ακόμα θα μπορούσε να νοιώσει πόσο πιο όμορφος πόσο πιο χαρούμενος και δημιουργικός θα ήταν ο κόσμος όταν τα βασικά του κύτταρα δηλαδή οι οικογένειες θεμελιώνονται πάνω σε μια τέτοια αγάπη .
Αυτός ο διαλογισμός αυτή η παρόρμηση είναι η μεγάλη προσφορά της ακλώνητης σοφίας του Σαίξπηρ στην εποχή μας .
Οι οικογενειακές σχέσεις πιάνουν αρκετό χώρο σε όλα σχεδόν τα έργα του.
Είναι αλήθεια ότι τις περισσότερες φορές η φραστική διατύπωση των θέσεων του γίνεται με τη γλώσσα του φεουδαρχικού πατριαρχικού δικαίου, όπου ο πατέρας όχι μόνο συμβουλεύει, αλλά και αποφασίζει για το παιδί του έστω και αν είναι ενήλικο απαιτεί από αυτό αποφασιστική υπακοή φέρεται δηλαδή σαν να ασκεί απόλυτη εξουσία επάνω του .
παρόμοια με αυτή του φεουδάρχη προς τον υποτελή του ανάλογα η μητέρα στη κόρη ηπιότερα ο αδελφός στην αδελφή Νομίζουμε ότι πρόκειται κυρίως για μια εξωτερική και μόνο φραστική σύμπτωση Η ουσιαστική τοποθέτηση είναι εντελώς διαφορετική Πρώτα γιατί βασική προϋπόθεση που θέτει είναι η ταυτισμένη με τη φύση βαθιά αγάπη και στοργή του γονιού προς το παιδί του και το καθήκον του να μην το αδικήσει ποτέ . Έτσι παρά την συντηρητική φραστική διατύπωση ο Σαίξπηρ αντιλαμβάνεται τις οικογενειακές σχέσεις σύμφωνα με τους νόμους της φύσης και του αίματος σύμφωνα με τους νόμους της καρδιάς και της λογικής. Αλλά σε αυτή την έννοια η στοργή των γωνιών στα παιδιά τους ο σεβασμός των παιδιών στους γονιούς τους και η πιο βαθιά αγάπη όλων ανάμεσά τους αποτελεί θεμελιακή προϋπόθεση για μια σωστή κοινωνική ζωή και για κάθε μορφή κοινωνίας τουλάχιστον για όσο διάστημα θα είναι αναγκαία η οικογενειακή συμβίωση.
Στον τομέα των κοινωνικών σχέσεων. Είναι αδύνατον να παρουσιάσει κανείς διεξοδικά τις θέσεις του Σαίξπηρ πάνω στις κοινωνικές πραγματικότητες της εποχής του και τις μεταξύ τους σχέσεις δεδομένου άλλωστε ότι σε κανένα έργο του δεν κάνει μια εντελώς σαφή και ολοκληρωμένη θετική η κριτική παρουσίαση θεσμικών καταστάσεων σε γενική έννοια ούτε διατυπώνει πουθενά απλουστευτικές εξισώσεις Οι κεντρικοί τύποι του είναι σχεδόν όλοι άρχοντες βασιλιάδες ευγενείς πλούσιοι αστοί , άλλοι παρουσιασμένοι θετικά και άλλοι αρνητικά.
Ο Σαίξπηρ χρησιμοποιεί άπειρες φορές την λέξη αξία Με αυτή όμως δεν εννοεί μόνο το βιολογικό και πνευματικό δυναμισμό αλλά μαζί και την ηθική συγκρότηση. Ο άξιος στο σαιξπηρικό έργο είναι ικανός και ταυτόχρονα έντιμος, ειλικρινής, γενναίος, ανιδιοτελής, δεν αδικεί έχει καλοσύνη και ανθρωπιά και αυτό αποτελεί τη Λυδία λίθο για την κρίση του Σαίξπηρ απέναντι στους κοινωνικούς παράγοντες της εποχής του.
Η πιο διεισδυτική ψυχολογική ανάλυση και αποκάλυψη του συνυφασμένου με την ανενδοίαστη εγκληματικότητας πάθους της εξουσίας γίνεται στο ΜΑΚΒΕΘ η πιο συμπυκνωμένη σχεδόν αφοριστική απόρριψη ολόκληρου του φεουδαρχισμού περιέχεται στο σαρκαστικό χαρακτηρισμό του Άμλετ σχετικό με ένα ευγενή γαιοκτήμονα.
Είναι ξεκάθαρο ότι για το Σαίξπηρ η κοινωνική άρθρωση πρέπει να εναρμονίζεται να θεμελιώνεται πλήρως με τις πραγματικές αξιολογικές προϋποθέσεις ικανότητες και αρετές μαζί των ανθρώπων και ότι αυτή η εναρμόνιση δεν πρέπει να παραβιάζεται από την ιδιοτελή παρέμβαση καμιάς κατεστημένης δύναμης, γιατί τότε μόνο δεν λειτουργεί ο κόσμος σύμφωνα με την δικαιοσύνη. Ο Σαίξπηρ προχωρεί ακόμα πιο πέρα γιατί πάνω και από αυτή τη δικαιοσύνη τοποθετεί την ανθρωπιά.
Στην Πόρισα από τον έμπορο της Βενετίας
Ο ύμνος στην αγάπη και την ανθρωπιά, στη γενναιοφροσύνη της κατανόησης και της συγνώμης είναι η πεμπτουσία του κόσμου του Σαίξπηρ ,ενός κόσμου αξιολογικά ιεραρχημένου που λειτουργεί σύμφωνα με τη δικαιοσύνη, αλλά που και αυτή και όλα τα άλλα κυβερνώνται από τη σπλαχνιά διαποτίζονται από την αγάπη και την ανθρωπιά .
Ο άνθρωπος .
Τι αριστούργημα ο άνθρωπος ! τι ευγενικό το πνεύμα του, τι απεριόριστη η ικανότητα του , η μορφή και η κίνηση , τι έκφραση, τι θαύμα τι ομορφιά του κόσμου . Αυτό είναι το ακατάλυτο βάθρο πάνω στο οποίο πατάει η μεγαλοσύνη του Σαίξπηρ η πνευματική μεγαλοφυΐα του και το απεριόριστο δραματικό του ταλέντο .
Βλέπουμε ένα απόσπασμα από τον Αμπλετ που εξετάζει την ιδέα του θανάτου όταν η μητέρα του μετά τον θάνατο του πατέρα του παντρεύεται τον αδελφό του .
Να ζει κανείς η να μη ζει αυτή είναι η ερώτηση, τότε.
Ποια η μεγαλύτερη γενναιότητα για την ψυχή να αντέχει τις σαϊτιές και τα κτυπήματα της μοίρας, φαρμακερής μοίρας η να αρματώνεται αντίκρυ στα κύματα της δυστυχίας και πολεμώντας να τα καταλύσει θάνατος ύπνος, άλλο τίποτα με ένα ύπνο δεν δίνουμε τέλος στον πόνο της καρδιάς και στις αμέτρητες πληγές της φύσης που είναι της σάρκας η κληρονομιά.
Ο λογιότατος φίλος και αντίζηλος Μπεν Τζόνσον στην πρώτη έκδοση των έργων του Σαίξπηρ , καταλήγει λέγοντας ότι ο συγγραφέας ανήκει πιο πολύ στην αιωνιότητα παρά στην συγκεκριμένη εποχή.
Χρειάστηκε να περάσουν εκατόν πενήντα χρόνια για να γίνει πραγματικά γνωστό το έργο του Σαίξπηρ στην Ευρώπη.
Στο δραματικό έργο του Σαίξπηρ η φιλολογική παράδοσης αναγνωρίζει τέσσερα είδη. Την κωμωδία, την τραγωδία, το ιστορικό δράμα και το μυθιστορηματικό δράμα. Είναι προφανές ότι η κατάταξη αυτή είναι πολύ σχηματική για ένα τόσο πολυσχιδές σύνολο. Σε ορισμένες περιπτώσεις ο δραματουργός δίνει την εντύπωση ότι τοποθετεί το έργο ανάμεσα σε δυο είδη
Αυτές οι γόνιμες συναντήσεις κορυφώνονται με απαράμιλλη δεξιοτεχνία όταν συνδέει την κωμωδία με την τραγωδία και το ιστορικό δράμα όταν γράφει τον Ρωμαίο και την Ιουλιέτα μέσα από τους δυο χαρακτήρες της τροφού και του Μερκούτιου του πληθωρικού φίλου του Ρωμαίου. Ο Σαίξπηρ κάνει χρήση πρώιμα και ταυτόχρονη σοφή και κωμική σκηνή που ΄επέρχεται να χαμηλώσει την ένταση της ατμόσφαιρας .
Ο Σαίξπηρ φαίνεται σαν να προσπαθεί με ποικίλους τρόπους να περάσει την τραγική ουσία μέσα από το φίλτρο που δανείζεται από το σύμπαν της κωμωδίας ενώνεται αρμονικά με την εμπειρία με το σύγχρονο του θέατρο.
Μπορούμε κάλλιστα να υποθέσουμε ότι ο Σαίξπηρ γνωρίζοντας την κλασσική κληρονομιά θέλησε να αναμετρηθεί με τους συγγραφείς και με τα αριστουργήματα του παρελθόντος.
Γνωρίζει τον Οιδίποδα του Σοφοκλή και διαθέτη αρκετή αυτοπεποίθηση έτσι ώστε να διακινδυνεύει που και που μια ΄άμεση ανάμνηση.
Η βασική μορφή του έργου υποβάλλει μάλλον μια κλασσική κωμωδία που θα έτεινε προς τη λεγόμενη μαύρη κωμωδία η συνηθισμένη ιστορία των ερωτικών βασάνων δυο νέων με το παραδοσιακό αίσιο τέλος παραχωρεί την θέση της στην ιστορία της οικογενειακής σχέσης δυο νέων που λήγει με αξιοθρήνητο τρόπο.
Θα μπορούσαμε να δούμε τον Ρωμαίο και την Ιουλιέτα και τον Οθέλο σαν τραγωδίες .
Στον Άμλετ βλέπουμε να εισάγονται και όχι μόνο μια φορά στοιχεία από αρχαίες κωμωδίες στα οποία ανατίθεται μια διαφορετική λειτουργία.
Όπως είδαμε η ματιά του Σαίξπηρ είναι πολύ ξάστερη.
Διασκέδαζε μεταμφιέζοντας τις ηρωίδες του σε άντρες, σεβόταν την εξυπνάδα τους, εξοργιζόταν με την υποκρισία που τις περικύκλωνε και αγανακτούσε αν καταπιέζονταν.
Η αγανάκτηση του εκφράζεται σε ορισμένες από τις μεγάλες τραγωδίες του.
Η Οφηλία στον Άμλετ είναι μια νεαρή κοπέλα με άψογη ανατροφή, αλλά ανίκανη ν αμφισβητήσει τους εξαναγκαστικούς κανόνες που της έχουν επιβληθεί έτσι ώστε να μη μπορεί να αμυνθεί στις βίαιες ψυχολογικές επιθέσεις που υφίσταται .
Η Δυσδαιμόνα στον Οθελο πεθαίνει επειδή της έχουν μάθει ότι η συζυγική υπακοή έχει μεγαλύτερη αξία από την επιβίωσή της Η Κορντέλια στον Βασιλιά Ληρ προξενεί μια συμφορά επειδή είναι αυστηρά προσηλωμένη στο ιδανικό της συναισθηματικής συγκράτησης και συστολής που καθόριζε την συμπεριφορά των νεαρών γυναικών
Ακόμα και η μέγαιρα Λαίδη Μακμπεθ κατορθώνει να μας αγγίξει τόσο έντονα βλέπουμε σε αυτή της στέρηση και τη λύσσα μιας γυναίκας με εξυπνάδα και χαρίσματα που δεν μπορεί να πραγματοποιήσει τις φιλοδοξίες της παρά μονάχα χρησιμοποιώντας ως μέσο έναν άνδρα εντελώς ακατάλληλο ως σύζυγο της .
Όμως στις κωμωδίες και στα έργα που συγγενεύουν με αυτά όπως ο έμπορος της Βενετίας, ο Σαίξπηρ από την στιγμή που απελευθερώνεται από τα στερεότυπα των κωμικών καταστάσεων προτείνει στο γυναικείο κοινό του μια θέα των πραγμάτων περισσότερο ελπιδοφόρα.
Θαυμάζουμε την διασκεδαστική λογική της Ροζαλίντας στο όπως σας αρέσει όταν κοροϊδεύει την περίπλοκη γλώσσα των εραστών που απαιτούσε η μόδα.
Οι άνδρες πάντα πέθαιναν και τους έτρωγαν τα σκουλήκια αλλά ποτέ εξ αιτίας του έρωτα. ο Σαίξπηρ αναγνωρίζει στη γυναίκα την ύπαρξη ενός σώματος με φυσιολογικές αντιδράσεις που θεωρεί άσκοπο να τις προσεγγίσει με την λεπτή συναισθηματικότητα ενός Πετράρχη η με την αιδημοσύνη ενός πουριτανού η ακόμα με ένα χυδαίο σαρκασμό.
Στον Αμλετ η ίδια αυτή ειλικρινής άρνηση του ρηχού συναισθηματισμού που χαρακτηρίζει τη σαικσπηρική θεά του κόσμου αποδίδεται με διαφορετικό τρόπο Η σεξουαλική στέρηση και όχι η καθιερωμένη θλίψη του έρωτα είναι η αρχική αιτία της πρώτης σκηνής τρέλας της Οφηλίας που δεν μπορεί να καταπνίξει τις κραυγές του υποσυνείδητου.
ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΙΚΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ. Ευρωπαϊκά Γράμματα Τόμος Γ Σοκολης Πάτρα 1999
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου